روستای پاژ مشهد؛ زادگاه و خانه حکیم ابوالقاسم فردوسی

این روستا، به عنوان زادگاه بزرگ‌ترین شاعر حماسه‌سرای ایران، حکیم ابوالقاسم فردوسی، اهمیت ویژه‌ای برای عاشقان ادبیات فارسی دارد. در این مقاله به معرفی روستای پاژ، جایگاه فرهنگی و اهمیت آن به عنوان زادگاه فردوسی می‌پردازیم.

معرفی و بررسی موقعیت جغرافیایی روستای پاژ

روستای پاژ از جمله روستاهای قدیمی شهرستان مشهد و از توابع شهر توس است. این روستا که جمعیتی بالغ بر ۱۴۳۸ نفر دارد، در قسمت شمال شرقی شهر مشهد قرار گرفته است. فاصله روستای پاژ با شهر مشهد حدود ۱۵ کیلومتر است و در جاده مشهد - کلات واقع شده است. امروزه این روستا با نام فاز نیز شناخته می‌شود.

قصد سفر دارید؟ پیشنهاد ما تهیه بلیط هواپیما چارتر به مقصد مشهد و بازدید از منطقه توس و روستای پاژ است که از دیرباز یکی از مراکز مهم تمدنی و فرهنگی ایران بوده است. موقعیت جغرافیایی پاژ در دشت وسیعی در نزدیکی رشته‌کوه‌های بینالود قرار دارد که با آب و هوای نسبتاً معتدل و خاک حاصلخیز، محیط مناسبی برای زندگی و کشاورزی فراهم کرده است.

این روستای سرسبز باغ‌های وسیع و پرباری از میوه‌های مختلف از جمله انگور را در خود جای داده است؛ به‌طوری‌که از فضای حدود ۸۰۰ هکتاری این روستا، تنها ۴ هکتار آن مسکونی می‌باشد و مابقی مساحت آن به باغ‌ها و فعالیت‌های کشاورزی اختصاص دارد و تنها خیابان اصلی این روستا به نام فردوسی درآمده است.

تاریخچه روستای پاژ

زیبایی این روستا تنها به باغ و فضای سرسبز آن محدود نمی‌شود بلکه می‌توانید نشانه‌هایی از تاریخ و تمدن را در آن پیدا کنید. طبق آثار تاریخی به‌دست‌آمده، قدمت این روستا به قرون اولیه اسلام برمی‌گردد؛ اما زمان پیدایش رسمی آن را قرن چهارم هجری در نظر می‌گیرند. در شمال غرب روستا و در فاصله حدود ۷۰۰ متری از روستا دو تپه باستانی دیده می‌شوند. این تپه‌ها که هر یک حدود ۱۲ متر ارتفاع دارند، در میان بومیان قلعه بلند یا قلعه کهنه پاژ نامیده می‌شوند. براساس شواهد موجود این قلعه در گذشته به عنوان هسته اصلی روستا بوده‌است. طول و عرض این تپه‌های باستانی ۴۵ در ۶۵ متر است و آثار و بقایای پاژ قدیم را در دل خود دارند.

خانه حکیم ابوالقاسم فردوسی

ابوالقاسم منصور بن حسن طوسی متخلص به فردوسی، شاعری نام‌آشنا و حماسه‌سرای ایرانی است که کمتر کسی می‌توان یافت که وی را نشناسند و از شهر جهانی این شاعر بزرگ آشنا نباشد. آن‌طور که در تاریخ‌نگاری‌ نظامی عروضی سمرقندی ذکر شده است؛ این شاعر پارسی‌گو در سال ۳۱۹ هجری در روستای باژ از توابع بلوک طابران طوس در زمان سلطنت سامانیان دیده به جهان گشوده است. او در مکتب‌های پاژ و طوس به طلب دانش پرداخت و به دلیل اهمیت و علاقه‌ای که سامانیان برای ادبیات ایران قائل بودند، زمینه رشد و تحصیل بیشتر افراد از جمله ابوالقاسم فردوسی فراهم شد.

وی که از تمکن مالی خوبی برخوردار بود توانستند در زمینه تاریخ ایران و جهان مطالعات فراوانی انجام دهد. روستای پاژ با آن طبیعت آرام و محیط فرهنگی، جایی بود که فردوسی در آن سال‌ها به سرودن و گردآوری داستان‌های ملی ایران پرداخت. این روستا محل اصلی تلاش‌های او برای نگهداری فرهنگ و زبان فارسی در زمانی بود که زبان و تمدن ایرانی تحت فشار بود و درنهایت در سال ۳۷۰ یا ۳۷۱ هجری نگارش شاهنامه را آغاز کرد.

سرانجام فردوسی در سال ۴۱۶ هجری قمری دیده بر جهان بست و با توجه به آنکه در آن زمان، اجازه دفن شیعیان در قبرستان‌های توس وجود نداشت، او را در خانه‌ای که برخی مورخان خانه خود فردوسی در آن زمان می‌دانند، دفن کردند.

به دستور یکی از حاکمان محلی غزنوی برای این شاعر نامی، آرامگاهی ساخته شده بود؛ اما به‌تدریج ویران شد. تا اینکه در سال‌های ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۳ بدستور رضا شاه پهلوی مقبره‌ای برای او احداث شد و در سال ۱۳۴۸ آرامگاه فعلی وی به تلاش هوشنگ سیحون، معمار نامدار ایرانی شکل گرفت.

محل زادگاه فردوسی بر روی تپه‌های تاریخی و در نزدیکی مسجد جامع فاز قرار دارد و باوجود شواهدهای بسیاری اما متأسفانه هنوز ابهاماتی در خصوص تعلق این خانه به فردوسی وجود دارد؛ بنابراین سازمان میراث فرهنگی تا کنون از ثبت این خانه در لیست فهرست آثار ملی خودداری کرده است.

وضعیت کنونی روستای پاژ و خانه فردوسی

علی‌رغم فعالیت‌هایی که در سال‌های اخیر به‌منظور بزرگداشت و حفظ خانه و آرامگاه ابوالقاسم فردوسی صورت گرفته، به گفته بازدیدکنندگان خانه منتسب به وی وضعیت مساعدی ندارد و به خرابه‌ای تبدیل شده است. به منظور حفظ جایگاه و بازسازی شهر توس و روستای پاژ در سال ۱۳۷۸ سند ملی آیین‌نامه «شورای احیای مجموعه فرهنگی تاریخی توس» توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی ایران به تصویب رسیده است.

همین‌طور به منظور سرعت بخشیدن به پروژه بازسازی زادگاه و آرامگاه فردوسی در سال ۱۳۸۴، بنیاد فردوسی با مجوز رسمی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تأسیس شد. این بنیاد طرح احداث شهرک شاهنامه در روستای پاژ را که شامل: موزه، کتابخانه تخصصی، تالار سخنرانی، دانشگاه فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی، شهرک گردشگری شاهنامه، دهکده نمونه پاژ و کلینیک تخصصی، مجتمع آکادمیک ورزشی و ایجاد کارگاه‌های صنایع‌دستی و هنرهای دستی می‌باشد در سال ۱۳۸۸ ارائه کرد اما تاکنون هیچ نهاد دولتی اجازه فعالیت به بنیاد فردوسی را برای راه‌اندازی طرح‌های فرهنگی در این روستا، صادر ننموده است.

هر ساله در اردیبهشت‌ماه کنگره‌هایی جهانی در سالروز بزرگداشت فردوسی به نام پاژ به همت بنیاد فردوسی به‌منظور آگاه‌سازی مردم، پژوهشگران و مدیران کارگزار فرهنگی نسبت به وضعیت نابسامان روستای پاژ برگزار می‌شود.

امکانات رفاهی روستای پاژ

متأسفانه امکانات رفاهی مانند هتل، سوئیت، پارکینگ، پارک و فضای سبز در این روستا وجود ندارد. کافه و رستوران‌های محدودی نیز در اطراف خانه فردوسی پیدا می‌شود، بنابراین توصیه می‌شود قبل از سفر به این روستا تمهیدات لازم را بیندیشید. شما می‌توانید پیش از شروع سفر، با خرید بلیط هواپیما مشهد تهران به مشهد سفر کنید و برای اقامت در شب جای مناسب رزرو کنید.

مسیرهای دسترسی به روستای پاژ

همان‌طور که اشاره کردیم روستای پاژ در ۱۵ کیلومتری شهر مشهد و در تقاطع جاده کلات و کارد قرار گرفته‌است. برای رسیدن به این روستای تاریخی کافیست تا وارد بلوار ۲۲ بهمن شوید و به ‌سمت کلات حرکت کنید. در امتداد همین مسیر در سمت چپ، روستای پاژ را مشاهده خواهید کرد. نرسیده به روستا یک زیرگذر قدیمی وجود دارد که باید از آن طریق به سمت دیگر جاده بروید. حدود ۲۰ متر خاکی را که رد کنید به روستا و خانه فردوسی می رسید.

بازدید از این مکان رایگان بوده و به دلیل شرایط آب و هوایی بهترین انتخاب برای بازدید فصل بهار است.