بمب ساعتی تهران فعال شد؛ همگی آماده باشید

کاهش سطح آب‌های زیرزمینی به دلیل برداشت بی‌رویه، افزایش تراکم جمعیت شهری و تغییرات اقلیمی، مهم‌ترین عوامل شکل‌گیری این پدیده هستند. فرونشست می‌تواند باعث ترک‌خوردگی ساختمان‌ها، آسیب به شبکه‌های آب و فاضلاب و راه‌ها و تهدید جدی امنیت شهروندان شود.

یکی از نکات حائز اهمیت در رابطه با فرونشست، سرعت و گستردگی آن است. در برخی مناطق شهری، زمین سالانه چند سانتی‌متر نشست می‌کند و این میزان در طول دهه‌ها می‌تواند خسارت‌های عظیمی به همراه داشته باشد. نبود برنامه‌ریزی مناسب در بهره‌برداری از منابع آب و زمین و عدم نظارت بر استخراج چاه‌ها، این روند را تشدید کرده و خطرات آن را برای زیرساخت‌های شهری بیشتر می‌کند.

فرونشست نه تنها به ساختمان‌ها آسیب می‌زند، بلکه شبکه‌های حمل و نقل، خطوط انتقال انرژی و تأسیسات شهری را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. این موضوع می‌تواند باعث ایجاد اختلال در زندگی روزمره شهروندان و افزایش هزینه‌های تعمیر و بازسازی شود. از سوی دیگر، فرونشست تهدیدی طولانی‌مدت برای امنیت اقتصادی و اجتماعی شهر‌ها به شمار می‌رود و پیامد‌های آن تا نسل‌های آینده ادامه خواهد داشت.

برای مقابله با این بحران، لازم است سیاست‌های مدیریت منابع آب، کنترل برداشت بی‌رویه و استفاده از فناوری‌های نوین پایش زمین به‌طور جدی دنبال شود. آموزش عمومی، برنامه‌ریزی شهری پایدار و همکاری بین دستگاه‌های مختلف می‌تواند تا حد زیادی از شدت پیامد‌های فرونشست بکاهد و امنیت و پایداری شهر‌ها را تضمین کند.

بحران فرونشست؛ تهدیدی خاموش برای شهر‌ها

رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه و مسکن گفت: یکی از بزرگ‌ترین زون‌های فرونشستی کشور در جنوب تهران قرار دارد و دلیل اصلی آن، تمرکز بالای جمعیتی در این منطقه است.

علی بیت‌اللهی رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفت‌و‌گوی تازه‌ای  با بیان اینکه پدیده فرونشست زمین ارتباط مستقیم با آب‌های زیرزمینی دارد، اظهار کرد: هرچقدر سطح آب‌های زیرزمینی در لایه‌های زیرین زمین پایین‌تر می‌رود، به همان نسبت سطح زمین نیز دچار افت می‌شود و اصطلاحاً این پدیده «فرونشست زمین» نامیده می‌شود.

وی افزود: یکی از بزرگ‌ترین زون‌های فرونشستی کشور در جنوب تهران قرار دارد و دلیل اصلی آن، تمرکز بالای جمعیتی در این منطقه است.

بیت‌اللهی گفت: فرونشست زمین مانند یک خودکشی تدریجی است که هر روز در حال رخ دادن بوده و همانند بیماری خزنده‌ای بدون توقف در حال توسعه است. این پدیده در جنوب‌غرب تهران به صورت میلی‌متری در حال وقوع است. فرونشست اساساً یک رخداد طبیعی محسوب نمی‌شود، بلکه یک مخاطره انسان‌ساخته است.

رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، با اشاره به یکی از علل تشدید این بحران در سال‌های اخیر، افزود: کاهش منابع آب شرب و بهداشتی طی دو سال گذشته یکی از عوامل مهم در تعمیق پدیده فرونشست در تهران بوده است. به‌رغم وجود سدهایی، چون کرج، لتیان، ماملو و حتی سد طالقان که خط دوم انتقال آب از آن نیز فعال است، تأمین آب شرب برای تهران کفایت نمی‌کند.

فرونشست تهران مانند یک خودکشی تدریجی است

وی تأکید کرد: در حال حاضر بیش از ۵۰ درصد آب مورد نیاز پایتخت از طریق چاه‌های آب در تهران و حومه آن تأمین می‌شود. اگر میزان مصرف آب این جمعیت چند میلیونی را در نظر بگیریم، مشخص می‌شود که فشار مضاعفی به منابع زیرزمینی وارد می‌شود که نتیجه آن، تشدید فرونشست زمین خواهد بود.

این مقام مسئول بیان کرد: چگونه می‌توان تصور کرد در مناطقی که با کمبود منابع آبی مواجه هستند، محصولات کشاورزی با نیاز آبی بالا توسعه داده می‌شود؟ برای مثال، برای تولید تنها یک کیلوگرم گوشت گاو، حدود ۱۵ هزار لیتر آب مصرف می‌شود. وقتی این مسائل را کنار هم قرار دهیم، ابعاد بحران روشن‌تر می‌شود.

وی گفت: آمار‌های جدید نشان می‌دهد که کشور حدود ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار کشت آبی خالص دارد، یعنی اراضی کشاورزی که تنها با مصرف آب زیرزمینی فعالیت می‌کنند و بخش عمده آنها متکی به حفر چاه‌ها است.

بیت‌اللهی افزود: این کشت‌ها در استان‌های مختلف کشور متمرکز هستند؛ برای نمونه استان خوزستان به دلیل قرار گرفتن در منتهاالیه رودخانه‌های بزرگ، بخش وسیعی از کشت‌های آبی را در خود جای داده است. هرچند خوزستان درگیر فرونشست است، اما شدت آن با اعداد پایین‌تری نسبت به سایر استان‌ها بروز پیدا می‌کند.

رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در پایان گفت: استان فارس، کرمان و اصفهان از دیگر استان‌های مهم در حوزه کشت آبی محسوب می‌شوند. به‌ویژه اصفهان که در رده‌های بالای زراعت‌های کشور قرار ندارد، اما از نظر گستره کشت آبی در میان چهار تا پنج استان اول کشور است و همین موضوع نگرانی‌های زیادی درباره فرونشست در این مناطق ایجاد کرده است.