آداب و رسوم عزاداری محرم در ایلام / از پخت هریسه تا خطبه خوانی

عشق و علاقه مردم به خاندان اهل بیت از‌‌ همان ابتدای ورود اسلام به ایران زمین جاری شده است و ابراز ارادت مردم به گونه‌های مختلفی در هر منطقه‌ای بروز پیدا می‌کند.

اوج این ارادت به اهل بیت در ایام عزاداری سید و سالار شهیدان امام حسین (ع) است که شوری حسینی (ع) را در همه مناطق برپا می‌کند و مردم سعی می‌کنند عزاداری واقعی برای این امام (ع) باشند.

شهرستان دهلران در استان ایلام از جمله مناطق تمام شیعه نشین کشور است که مردم آن نمونه‌ای بارز از رهروان واقعی خاندان عصمت و طهارت می‌باشند که اوج این ارادت در دهه اول محرم به نمایش در می‌آید.

از روز‌ها قبل از آغاز دهه محرم مردم با سیاه پوش کردن کوچه‌ها و خیابان‌ها و برافراشتن علم عزای امام حسین (ع) بر سردرب منازل، مساجد و هیات‌ها برای بزرگداشت این دهه آماده می‌شوند.

در هر محله‌ای هیات‌ها و تکیه‌هایی ساماندهی می‌شود به طوری که مدیریت، تامین مخارج، مداحی و همه پیش فرض‌های لازم برای آن مراسم توسط مردم آن تامین می‌شود تا همه بتوانند از این مجالس استفاده کنند.

حضور جوانان و نوجوانان در مراسمات عزاداری در دهلران و سایر مناطق این شهرستان بسیار چشم گیر است به گونه‌ای که جوانان با اشتیاق بیش از پیش سعی دارند که بتوانند نقشی هر چند اندک در برگزاری مجلس عزای امام حسین (ع) داشته باشند.

پختن و نذری دادن نوعی حلیم که در زبان محلی دهلران به «هریسه» مشهور است از جمله سنت‌های مردم دهلران است که در ایام دهه محرم و به ویژه در شب عاشورا مرسوم است و همه سعی می‌کنند مقداری از «هریسه» را به عنوان تبرک بخورند.

سوگواری در روستاهای این شهرستان نیز بسیار جالب و دیدنی است به گونه‌ای که شنیدن نوحه‌هایی از زبان افراد مسن روستا که بدون داشتن کتابی نوحه سرایی می‌کنند بر حزن و اندوه شب‌های محرم می‌افزاید.

از دیگر آیینی که در این شهرستان مرسوم است مراسم احیاء شب عاشورا است که مردم این شهرستان از آن به نام شب «هله» یاد می‌کنند که در آن مردم تا صبح روز عاشورا بیدار می‌مانند و در مراسمات سوگواری شرکت می‌کنند و البته هم زدن قابلمه‌های بزرگ «هریسه» نیز که برای روز عاشورا بار گذاشته شده از دیگر آیین این شب در دهلران است.

ارادت مردم مناطق مختلف شهرستان دهلران و به ویژه در شهر دهلران، موسیان و در برخی روستا‌ها مانند روستای جلیزی با اجرای مراسم «طوق» و شبیه خوانی در روز عاشورا به نمایش در می‌آید.

«طوق» یا‌‌ همان تعزیه در شهرستان دهلران قدمتی دیرینه دارد، مردم در قالب دسته جات سینه زنی و زنجیرزنی از مناطق مختلف شهر شروع به عزاداری می‌کنند و همه عزاداران در مکان مشخصی که امروزه به نام میدان نینوا نامیده می‌شود جمع می‌شوند و با اجرای مراسم شبیه خوانی واقعه عاشورا توسط هنرمندان تعزیه دهلران ادامه پیدا می‌کند.

تعزیه روز عاشورای دهلران که از سال ۱۳۱۵ در این شهرستان مرسوم شده است و برای اجرای آن از وسایلی مانند شمشیر، سپر، نیزه و خنجر و از حیواناتی مانند اسب و ش‌تر استفاده می‌شود در چند سال گذشته با شماره ۱۷۴ در فهرست آثار ناملموس کشور ثبت شده است.

پایان بخش مراسم روز عاشورا در دهلران که هم زمان با پایان مراسم تعزیه است برگزاری نماز ظهر عاشورا به جماعت و در‌‌ همان میدان نینوا است که جلوه زیبایی از بندگی خداوند و ارادات مردم دهلران به خاندان اهل بیت را تجلی می‌کند.

در شب شام غریبان نیز در می‌توان صحنه‌های زیبا و غم انگیزی را در دهلران به نظاره نشست آنجا که عوامل تعزیه با راه انداختن نمادین کاروان اسرای کربلا و گرداندن آنها در خیابان‌ها اوج مظلومیت اهل بیت امام حسین (ع) را نشان می‌دهند و مردم عزادار با سینه زنی، زنجیرزنی و روشن کردن شمع در ماتم این خاندان خود را شریک می‌گردانند.

شهرستان مرزی مهران که روزانه محل تردد پنج هزار مسافر ایرانی و خارجی است و کربلای ایران است همه ساله با شروع محرم رنگ و بوی دیگری به خود می‌گیرد.

شور و عشق حسینی (ع) در این شهر موج می‌زند و مردم خود را برای استقبال و خدمت به زائران عتبات عالیات اماده می‌کنند.

اغلب مغازه‌های شهر مهران از بیرق و پرچم‌های سبز و سیاه، زنجیر، سنج و طبل پر شده است و مردم شهرستان مهران، طبق سنت‌های دیرین از نخستین شب ماه محرم با پوشیدن جامه‌های سیاه و حضور در مجالس سخنرانی و سینه زنی به سوگ سالار شهیدان می‌نشینند و جلوه‌هایی از ارادت به اباعبدالله الحسین (ع) سرور شهیدان را به نمایش می‌گذارند.

سنت حسنه تراش در گذشته از عصر روز ششم محرم و در شرف شب هفتم این ماه، مردم مهران با اعتقاد به اینکه کفار مانع دسترسی امام حسین علیه‌ السلام و یارانش به آب شدند، سر و صورت خود را تا پس از روز عاشورا اصلاح نمی‌کردند.

در این روز همه عزاداران حسینی به حمام رفته و پس از اصلاح سر و صورت به حالت و سیمایی تطهیر شده با الگوگیری از یاران امام حسین (ع) که خود را برای شهادت آماده کرده بودند به استقبال روزهای تاسوعا و عاشورا می‌روند.

شهرستان مهران از نظر فرهنگ و آداب و سنن در ماه محرم دارای جایگاه خاصی است

یکی از سنت‌های مردم شهرستان مهران این است که مسافت شهر مهران تا حرم مطهر امامزاده سیدحسن (ع) با پای پیاده طی می‌کنند.

و بعضا با پای برهنه همراه با عزاداری در روز عاشورا است. به این صورت که مردم صبح زود با پای پیاده به طرف امزاده سید حسن (ع) می‌آیند و در آنجا همه هیات‌ها به هم وصل می‌شوند و با نوحه خوانی و سینه زنی نوعی همایش عاشواری را خلق می‌کنند و در پایان نماز جماعت عصر عاشورا در کنار حرم مطهر خوانده می‌شود.

مردم شهرستان در روز عاشورا فاصله شهر مهران تا حرم مطهر امامزاده سیدحسن (ع) با پای پیاده طی می‌کنند.

مردم یک دست شیعه نشین ایلام از قدیم الایام ارادت خاصی به خاندان اهل بیت عصمت و طهارت داشته اند .

قبل از شروع این ماه برای آماده سازی  و برپایی مقدمات آیین سوگواری در مساجد و حسینیه ها تلاش کرده و با برافراشتن پرچم بر سر در منازل و مغازه های خود ارادت خود را به سرور و سالار شهیدان نشان داده اند. با آغاز ماه محرم، در این استان  شاهد برپایی مراسم و آیین‌های ویژه‌ای هستیم که در شهرها، روستاها و مناطق مختلف ایلام با حضور مردم برگزار می‌شود.

مردم استان ایلام در این آیین‌ها که به‌اشکال مختلف برگزار می‌شود عشق و ارادت خود را به حضرت اباعبدا...الحسین (ع) و یاران باوفایش نشان داده و در سوگ آنان عزاداری و نوحه‌سرایی می‌کنند.

اجرای تعزیه، تشکیل هیئت‌های عزاداری، سینه‌زنی و زنجیرزنی، اطعام و نذری دادن بویژه در شب‌های تاسوعا و عاشورا و شام‌غریبان از جمله سنت‌هایی است که هر سال در ماه محرم در استان ایلام برگزار می‌شود.

تعزیه یکی از این سنت‌هاست که طرفداران زیادی دارد، هنرمندان این استان تعزیه را نوعی هنرنمایی برای تثبیت و تجلی نهضت حسینی و قیام عاشورا می‌دانند و معتقدند زیبایی نهضت کربلا در تعزیه ناب و اصیل متجلی می‌شود.

طبق سنت‌های محلی در استان ایلام در ایام تاسوعا و عاشورا عموما مردم این استان در عزاداری‌ها به‌صورت گروه گروه از طریق هیئت‌های محلی حرکت می‌کنند و عمدتا با خود علم حمل می‌کنند و اغلب به‌سینه‌زنی و زنجیرزنی می‌پردازند.

برپایی خیمه نیز یادآور خیمه‌های امام حسین (ع) در کربلاست، اطعام دادن و نذری دادن در ماه محرم مخصوصا در شبهای تاسوعا و عاشورا به عزاداران حسینی یکی دیگر از رسومات این استان به شمار می‌رود.

آیین های سنتی ایلامی ها  

به هر گوشه از ایلام که سر بزنید با آداب و رسوم متفاوت و زیبایی مواجه می‌شوید که دیدن هرکدام لذت خاص خود را دارد، اما یکی از مهم‌ترین این مراسم، «چمر» است که فقط برای مردها و بزرگان دین یا ایل برگزار می‌شودهدف از برگزاری این مراسم نیز پاسداشت اقدامات ارزشمند و یادآوری بزرگی این افراد است.

در این مراسم آهنگ عزا بوسیله ساز و دهل نواخته می شود و زنان و مردان شانه های خود را گل مالی می کنند وسرایندگان به زبان محلی به خواندن و سرایش اشعار و آوازهایی با ذکر دلاوری‌ها، شهامت‌ها، شاخص‌های خوب ائمه اطهار می پردازند.