پادکست | تاب‌آوری صنعت فولاد زیر ذره بین تیترکوتاه/ خودکفایی در انرژی، رکوردشکنی در صادرات

صنعت فولاد به عنوان یکی از ستون های اصلی اقتصاد غیرنفتی ایران، سال هاست که در میدانی پر از چالش های پیچیده فعالیت می کند. از یک سو، تحریم های بین المللی و از سوی دیگر، بحران های داخلی انرژی، گلوی تولید را فشرده است. با این حال، این صنعت با اتخاذ دو استراتژی هوشمندانه، تاب آوری شگفت انگیزی از خود نشان داده است: اول، چرخش به سمت صادرات برای تضمین جریان درآمدی و تداوم تولید، و دوم، سرمایه گذاری مستقیم و کلان در ساخت نیروگاه های برق برای رهایی از محدودیت های ملی. آمار خیره کننده رشد صادرات در سال ۱۴۰۴ و عبور ظرفیت تولید برق صنایع از ۴ هزار مگاوات، شواهد محکمی بر موفقیت این رویکرد هستند؛ رویکردی که نه تنها بقا را تضمین کرده، بلکه مسیر رشد را نیز هموار ساخته است.

پادکست صوتی:
 

دو چالش بزرگ: تحریم های خارجی و تنگنای انرژی داخلی

صنعت فولاد ایران همواره با دو چالش اصلی دست وپنجه نرم کرده است:

فشار تحریم ها: این تحریم ها به طور مستقیم بر توانایی شرکت های فولادی برای واردات تجهیزات پیشرفته، قطعات یدکی و مواد اولیه خاص تأثیر گذاشته است. علاوه بر این، محدودیت های بانکی و لجستیکی، فرآیند صادرات و بازگشت ارز را به یک عملیات پیچیده و پرهزینه تبدیل کرده است.

بحران زیرساخت انرژی: همان طور که محمد آقاجانلو، معاون وزیر صمت، اشاره می کند، توسعه ظرفیت تولید در صنعت فولاد از توسعه زیرساخت های کشور پیشی گرفته است. قطعی های مکرر برق در تابستان و محدودیت عرضه گاز در زمستان، به یک چالش دائمی تبدیل شده و باعث کاهش ظرفیت تولید و حتی توقف خطوط در برخی دوره ها می شود. این امر نه تنها بهره وری را کاهش می دهد، بلکه هزینه های تولید را نیز به شدت بالا می برد.

استراتژی های عبور از بحران: دو راهکار کلیدی

در مواجهه با این چالش ها، فولادسازان ایرانی، و در رأس آن ها شرکت فولاد مبارکه، دو استراتژی مکمل و هوشمندانه را در پیش گرفته اند که آمار اخیر گواه موفقیت آن هاست.

۱. چرخش به سمت صادرات؛ تضمین کننده جریان تولید

در شرایطی که بازار داخلی ممکن است با رکود مواجه باشد و تحریم ها فروش خارجی را دشوار کند، تمرکز بر بازارهای صادراتی به یک شاه کلید برای بقا تبدیل شده است. آمار منتشر شده توسط انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران برای چهار ماهه نخست سال ۱۴۰۴، این موفقیت را به خوبی به تصویر می کشد:

رشد کلی صادرات: حجم صادرات کل زنجیره آهن و فولاد با رشد ۱۳ درصدی (معادل ۴۶۹ هزار تن) همراه بوده که نشان دهنده عزم جدی این صنعت برای حضور در بازارهای جهانی است.

احیای صادرات اُسلُب: صادرات اُسلُب که در سال ۱۴۰۳ با افت ۳۲ درصدی مواجه شده بود، در بهار امسال یک بازگشت قدرتمند را تجربه کرده و ۶۱ درصد افزایش یافته است. این جهش نشان دهنده بازیابی بازارهای از دست رفته و یافتن مشتریان جدید است.

رکوردشکنی در ورق های فولادی: مهم ترین دستاورد در این بخش، رشد خیره کننده ۱۷۲ درصدی صادرات انواع ورق های فولادی است. این موفقیت، به گفته انجمن، «عمدتاً ناشی از تقویت رویکرد صادراتی در شرکت های گروه فولاد مبارکه» بوده است. این آمار نشان می دهد که فولاد مبارکه با تمرکز بر محصولات دارای ارزش افزوده بالاتر (مانند ورق)، توانسته است ارزآوری قابل توجهی را برای کشور رقم بزند و با کسب درآمد ارزی، جریان تولید خود را در شرایط سخت اقتصادی پایدار نگه دارد.

این رویکرد صادرات محور، علاوه بر ارزآوری، به شرکت های فولادی اجازه می دهد تا ظرفیت تولید خود را حتی در زمان محدودیت های داخلی، فعال نگه دارند و از زیان های ناشی از توقف تولید جلوگیری کنند.

۲. سرمایه گذاری مستقیم در انرژی؛ از مصرف کننده به تولیدکننده

فولادسازان به این نتیجه رسیده اند که برای تضمین تولید پایدار، نمی توانند تنها به زیرساخت های ملی متکی باشند. این صنعت که خود یکی از بزرگ ترین مصرف کنندگان انرژی است، اکنون در حال تبدیل شدن به یکی از تولیدکنندگان بزرگ آن نیز هست.

به گفته رئیس هیئت عامل ایمیدرو، صنایع معدنی و فولادی کشور برای تأمین پایدار انرژی، ناچار به سرمایه گذاری مستقیم در این حوزه شده اند. این اقدامات شامل موارد زیر است:

احداث نیروگاه های برق: با محوریت شرکت هایی مانند فولاد مبارکه، ظرفیت تولید برق صنایع معدنی از مرز ۴ هزار مگاوات عبور کرده است. این سرمایه گذاری ها شامل ساخت نیروگاه های سیکل ترکیبی (برای تأمین بار پایه و پایدار) و نیروگاه های خورشیدی (برای حرکت به سمت انرژی پاک و کاهش ردپای کربن) می شود. این خودکفایی نسبی در تولید برق، آسیب پذیری فولادسازان را در برابر قطعی های سراسری به شدت کاهش می دهد.

اجرای خطوط انتقال آب: علاوه بر برق، بحران آب نیز تهدیدی جدی برای این صنعت است. به همین دلیل، شرکت های بزرگ فولادی رأساً اقدام به سرمایه گذاری و اجرای پروژه های عظیم انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به مناطق مرکزی ایران کرده اند تا نیاز حیاتی خود به این منبع را برای بلندمدت تضمین کنند.

تحلیل و چشم انداز آینده

صنعت فولاد ایران نمونه ای برجسته از یک بخش صنعتی است که تهدیدها را به فرصت تبدیل کرده است. فشار تحریم ها، این صنعت را به سمت بازارهای جدید و افزایش کیفیت برای رقابت پذیری سوق داد. بحران انرژی نیز کاتالیزوری برای یک سرمایه گذاری استراتژیک و آینده نگرانه در زیرساخت های اختصاصی برق و آب شد.

با این حال، مسیر آینده همچنان چالش هایی را در بر دارد:

نوسانات بازارهای جهانی: موفقیت صادراتی به قیمت های جهانی فولاد و شرایط ژئوپلیتیک وابسته است.

تکمیل پروژه های زیرساختی: سرعت تکمیل نیروگاه ها و خطوط انتقال آب باید با نیاز روزافزون صنعت هماهنگ باشد.

فناوری و محیط زیست: حرکت به سمت فناوری های سبز و کاهش آلایندگی، یک ضرورت جهانی است که صنعت فولاد ایران نیز باید خود را با آن تطبیق دهد.

صنعت فولاد ایران با تکیه بر دو بال قدرتمند «صادرات هدفمند» و «خودکفایی در انرژی»، توانسته است از طوفان سهمگین تحریم و بحران های داخلی عبور کند. شرکت هایی مانند فولاد مبارکه با ایفای نقشی پیشرو، نه تنها از توقف چرخ تولید جلوگیری کرده اند، بلکه با رکوردشکنی در صادرات و سرمایه گذاری در زیرساخت، تاب آوری کل زنجیره را افزایش داده و ثابت کرده اند که حتی در سخت ترین شرایط نیز می توان مسیر رشد و توسعه را با اتخاذ استراتژی های هوشمندانه ادامه داد.