پدیده انباشت دارو سالهاست که در هر منزل ایرانی مشاهده میشود و هر یخچال تبدیل به داروخانهای شده، انگار که اسامی لاتین دارو بر سر زبانها نیز تبدیل به کلاس خاصی در بین بانوان خانه دار شده است و هر کس به نوعی علم داروشناسی خود را به رخ دیگری میکشد.
درون هر یخچال و کشوی کمدهای ایرانیها تعداد زیادی از انواع قرص و دارو انبار شده و آسپرین، آموکسی سیلین و سرماخوردگی گوی رقابت را از دیگر داروها ربوده و از منزل به کیفها وارد شده و در کیف بسیاری از بانوان و مردان به وفور مشاهده میشود.
فارغ از اینکه این داروها ارز زیادی را مصرف میکنند و هزینه زیادی را بر دست دولت گذاشته ولی خانوادهها طبق عادت و دومینووار این پدیده را نسل به نسل به یادگار میگذارند، از سویی قیمت دارو در این سالها به قدری افزایش یافته که هزینه زیادی را در سبد خانوارهای ایرانی شامل شده و پزشکان ایرانی نیز نمیدانم چرا دارو زیاد تجویز میکنند.
همه چیز از یک سرماخوردگی کوچک آغاز میشود وقتی که به یک پزشک عمومی مراجعه میکنم طبق معمول چند بسته قرص سرماخوردگی، آموکسی سیلین و شربت تجویز میکند و احوالم بعد از مصرف سه روز دارو افاقهای نمیکند و دوباره به پزشک متخصص داخلی مراجعه میکنم؛ وی نیز نسخه پزشک قبلی را رد و مشتی دیگر از دارو تجویز میکند و حال من مانده ام با مشتی از قرص نسخه قبلی در یخچال و دغدغه حیف و میل شدن دارو و از بین رفتن سهمیه هزینههای پزشکی در بیمه شخصی ام.
وقتی که از پزشک متخصص دلیل تجویز این همه دارو را میپرسم؛ وی که حوصله گوش کردن به حرفهای من را ندارد و منتظر بیمار بعدی است و خودکار را با زحمت بر روی نسخه میلغزاند با خنده میگوید؛ جنگ است و بهتره دارو در منزل داشته باشی.
وقتی از دکتر داروساز چرایی گرانی دارو را میپرسم او نیز جواب منطقی نمیدهد و میگوید خدا را شکر کنید که یارانه دارو برداشته نشده و با برداشت یارانه باید دارو را پنج برابر قیمت کنونی بخرید و در نهایت یک خیریه را معرفی میکند تا داروهای اضافی را به آنجا تحویل دهم، بعد از پرس و جو و پیدا کردن آدرس در بیمارستان فوق تخصصی جوادالائمه بجنورد، متولی امر را نیافتم و تازه فهمیدم که با این حال یخچال و کشوهای منزل بهترین مکان برای انبار دارو است و مردم در این بین کمترین نقش در هدررفت این سرمایه را دارند، سرمایهای که ناخوداگاه به آنها تحمیل شده و مقابله با انباشت دارو اکنون بدون متولی است.
در این زمینه با چند تا داروساز گفتوگو کردم و همه این داروسازان توپ را در داخل زمین مردم میاندازند و معتقدند این مردم هستند که به طور وسواس گونهای دارو مصرف و در یخچالها انبار میکنند و چارهای جز فرهنگسازی در این زمینه نداریم.
مریم فلاح عضو انجمن داروسازان خراسان شمالی پایین بودن قیمت دارو را دلیل تقاضای خرید و انباشت دارو عنوان کرد و میگوید: این مورد موجب شده تا فروش داروهای بدون نسخه افزایش یابد و دستورالعمل مشخصی نیز در این زمینه برای داروسازان وجود ندارد و لازم است تا تصمیمات بهتری در زمینه فروش دارو گرفته و حداقل فروش داروی بدون نسخه کمتر شود.
وی رعایت نکردن پروتکلهای درمانی و دارویی مردم را عامل دیگری از این پدیده دانست و میافزاید: دارو بر اساس مدت دوره زمانی خاص تجویز میشود و در موارد بسیار بعد از بهبودی مقطعی، دارو مصرف نمیشود و در یخچالها انبار میکنند.
این داروساز، پزشکان را از دیگر متهمان این پدیده دانست و گفت که پزشکان نیز در موارد زیادی بیرویه دارو تجویز میکنند و باید در آموزش نسخه نویسی تدبیر کرد و آموزشهای بیشتری در این زمینه ارائه شود.
وی عنوان میکند که فرهنگسازی لازم در این زمینه باید به مردم داده شود و در نحوه تجویز دارو و نسخه نویسی نیز باید تجدید نظر شود.
گفتوگو با چند پزشک که سیستم اشتباه تجویز دارو را تایید کردند رمز و رازهای این حوزه را بیشتر بازگو کردند و از اینکه داروسازان دارو را بدون نسخه عرضه میکنند گلایه داشتند و خواهان نظارت بیشتر و تصویب قوانین جدید در این زمینه شدند.
گفتوگو با این پزشکان رمز و رازهای زیادی را در این حوزه فاش کرده و کم کاری در این بخش از سیستم درمان بشتر نمایان میشود. حتی یکی از این پزشکان مدعی میشود که برخی از داروهای خطرناک مثل داروی سقط جنین توسط داروخانه به فروش میرسد که تبعات زیادی را در جامعه داشته است.
در ادامه اسماعیل گریوانی رئیس بیمارستان هاشمی رفسنجانی شیروان تکمیل زیرساختهای ارجاع بیمار را راه مقابله با این پدیده عنوان کرد و میافزاید: در کشور سوئد هر شخص دارای پروندهای پزشکی است و پزشک براساس کد ملی به تمامی اطلاعات دارویی بیمار دسترسی دارد و اگر قرصی در دوره زمانی مشخص به بیمار تجویز میشود دیگر آن دارو تا پایان دوره تجویز نمیشود و چنانچه آن قرص را گم کند باید به حراست بیمارستان اطلاع دهد.
این پزشک متخصص ارتوپد میگوید: در کشورهایی که دارای زیرساختهای درمانی صحیح هستند برای سرماخوردگیهای معمولی دارو تجویز نمیکنند و با میوه درمانی سعی دارند بیمار را درمان کنند و دارو نیز به اندازه نیاز تجویز میشود در صورتی که در کشور ما یک ورق قرص هیچوقت نصف و بریده نمیشود و اگر چنانچه قرص کمتر نیاز باشد به اندازه همان تعداد موجود در ورق تجویز میشود که مورد نیاز بیمار نیست و موجب انباشت دارو میشود.
وی با تایید تجویز بیرویه دارو توسط پزشکان میافزاید: بعنوان یک پزشک تایید میکنم که در موارد زیادی دارو بدون مدیریت تجویز میشود و باید در این زمینه چاره اندیشی شود.
گریوانی تشکیل پرونده سلامت برای هر بیمار را نسخه فوری برای مقابله با انباشت دارو دانست و میگوید: اگر هر بیمار دارای پرونده سلامت باشد پزشک به خوبی از سابقه بیمار مطلع میشود و تداخل دارویی بهوجود نمیآید، بنابراین فرآیند مراجعه به پزشک و تجویز دارو در کشور ما باید تجدیدنظر و این رویه اصلاح شود و با اصلاح این رویه دیگر لازم نیست پزشک متخصص قلب بیمار سرماخورده را ویزیت کند.
وی میافزاید: باید در این زمینه فرهنگسازی شود و بیماران به پزشکان اعتماد کنند و در ابتدا باید به پزشک عمومی ارجاع شوند و در صورت نیاز و تداوم بیماری به پزشک متخصص مراجعه کنند و متخصصان نیز بدون ارجاع، بیمار را درمان نکنند.
رئیس بیمارستان هاشمی رفسنجانی شیروان در ادامه داروسازان را نیز نقطهای از این پازل اشتباه دانست و میگوید: فروش داروی بدون نسخه مفهومی ندارد و اکنون در تمامی داروخانهها رواج دارد و بیمار اغلب تا اندکی سوزش و یا خارش در گلویش احساس میکند بدون اینکه علت بیماری را بداند اقدام به خرید دارو و قرص سرماخوردگی میکند و در عجبم که چرا داروخانهها بدون نسخه دارو را عرضه میکنند.
معاون غذا و داروی دانشکده علومپزشکی و خدمات بهداشتیدرمانی خراسان شمالی در ادامه تجویز بیرویه دارو را از عوامل انباشت دارو در منازل عنوان کرد و میگوید: هر چند که پزشکان معتقدند دارو به اندازه دوره درمان تجویز میشود ولی موارد زیادی اینگونه نبوده و همین مورد موجب انباشت دارو در منازل میشود و پر واضح است که شرایط تجویز دارو در کشور نرمال نیست و پزشکان بخشی از این کلاف پیجیده را شامل میشوند و در موارد زیادی بیش از دوره درمان دارو تجویز میشود.
علی وکیلی میافزاید: داروخانهها نیز بر اساس دستورات سازمان غذا و دارو مجوز دریافت داروهای مرجوعی را ندارند چرا که هر دارویی نیاز به دما و مکان نگهداری خاص دارد و در صورت پذیرفتن داروی مرجوعی امکان مسمومیت نیز بیش از این شرایط میشود بنابراین انباشت دارو در منزل امری بسیار اشتباه است که در بسیاری از خانوادههای ایرانی رواج دارد.
وی فرهنگسازی در این زمینه را راهکاری دیگر برای مقابله با پدیده انباشت بیرویه دارو در منازل عنوان کرد و میافزاید: باید در این زمینه اطلاع رسانی شود و مردم را از عواقب و خطرات این پدیده آگاه کنند چرا که نگهداری انواع قرص و کپسول در یخچال به دلیل رطوبت بالایی که در آن وجود دارد، موجب زودتر فاسد شدن این داروها میشود.
وکیلی میگوید: بیتوجهی به میزان مصرف دارو، مصرف خودسرانه، تداخلهای دارویی، استفاده از دارو در تاریکی و حتی خوابآلودگی از عواملی است که منجر به مسمومیت دارویی در منزل میشود.
وی افزود: یکی از رسالتهای مهم داروخانهها و داروسازان این است که هر دارویی بدون نسخه در اختیار بیمار قرار نگیرد اما گاهی با اصرار مردم ناچار به ارائه دارو هستند که این مورد نیز باید مدیریت شود.
چرخه تولید تا مصرف دارو از موضوعات کلیدی است که حرفهای زیادی برای گفتن دارد و از اینکه هنوز جای خاص و معینی برای تحویل داروهای مازاد یا تاریخ مصرف گذشته از سوی بیماران نداریم، امری ناراحتکننده است.
اگر چه داروخانهها به هیچ عنوان مجاز به تحویل گرفتن داروی مصرف نشده از بیماران نیستند؛ چراکه به محض خروج دارو از داروخانه، شرایط نگهداری دارو از کنترل خارج میشود و به همین دلیل سلامت داروی مرجوعی به داروخانه زیر سوال است، پس با غیر قانونی اعلام کردن بازگشت دارو به داروخانه، سلامت مصرف کنندگانی که داروهای خود را تنها از داروخانه تهیه میکنند، حفظ خواهد شد.
اما توضیح داده نشده که چه راهکاری برای اینکار وجود دارد و در جواب اینکه در دیگر کشورها چه راهکاری نیز وجود دارد بیپاسخ میمانیم چرا که مسوولان دارویی نیز در این زمینه اطلاعات زیادی ندارند.
در شماری از کشورها روند مشخصی برای بازگرداندن دارو وجود دارد اما از آنجایی که در کشور ما هنوز این روند وجود ندارد، برخی روشهای ساده برای دور ریختن دارو از طریق زباله منزل از سوی معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت و دانشگاههای علوم پزشکی کشور اعلام شده است.
اگرچه معدوم کردن داروها نیز روند خاصی را میطلبد و در مواردی روشهای ناخوشاینی مانند مخلوط با تفاله چایی و کیسه زباله پیشنهد شده ولی آنچه که مسلم است این روشهای سنتی راه پایان این چرخه نیست و باید در این زمینه راهکارهایی جدید ارائه شود.
از طرفی داروسازان و پزشکان در زمینه نگهداشت دارو همدیگر را متهم میکنند، ولی این مدیریت عالی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است که باید در این زمینه چاره اندیشی و راهکارهای لازم را ارائه دهد.
هم اکنون ۷۴ داروخانه در خراسان شمالی قرارداد با بیمه سلامت دارند.