با وجود گذشت بیش از یک دهه از اجرای نظام دهک بندی یارانه ها، انتقادها به شیوه شناسایی مشمولان هر سال پررنگ تر شده است. حذف گسترده یارانه ها در ماه های اخیر، بار دیگر این سؤال را به میان آورده که آیا معیارهای فعلی می توانند تصویر دقیقی از توان مالی خانوارها ارائه دهند یا نه؟ حالا وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از تغییر مسیری جدی سخن می گوید؛ تغییری که قرار است دهک بندی سنتی را کنار بگذارد و «سطح درآمد واقعی» را جایگزین آن کند.
احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، با انتقاد از خطاهای محاسباتی سیستم فعلی، تأکید کرده است که تصور ثروتمند بودن همه افراد سه دهک بالای درآمدی نادرست است؛ چراکه حدود ۲۷ میلیون نفر در این دهک ها قرار می گیرند و لزوماً همگی جزو اقشار مرفه نیستند.
اگرچه دولت در پی اصلاح شیوه شناسایی مشمولان است، اما شاخص های دارایی همچنان به عنوان معیار حذف یارانه باقی می مانند. بر اساس ضوابط موجود، خانوارهایی که شرایط زیر را داشته باشند، از فهرست یارانه بگیران کنار گذاشته می شوند:
• املاک و مستغلات: مجموع ارزش املاک مسکونی، تجاری، اداری یا باغ ویلا بیش از ۳۵ میلیارد تومان
• خودرو: مجموع ارزش خودروهای تحت مالکیت اعضای خانوار بیش از ۳ میلیارد تومان
• سفر خارجی: بیش از پنج سفر خارجی غیرزیارتی در طول یک سال
• تراکنش های بانکی: میانگین بالای تراکنش های ماهانه به عنوان نشانه توان مالی
• اقامت خارج از کشور: ایرانیان مقیم خارج از کشور مشمول دریافت یارانه نیستند
طبق اعلام رسمی، از ابتدای سال جاری تاکنون بیش از ۱۰ میلیون نفر با استناد به همین شاخص ها از فهرست یارانه بگیران حذف شده اند.
در آیین نامه پیشنهادی وزارت تعاون که به هیئت دولت ارسال شده، تمرکز اصلی از «دهک های هشتم، نهم و دهم» برداشته شده است. به جای آن، قرار است توان مالی واقعی خانوارها با دقت بیشتری بررسی شود.
به گفته وزیر کار، دهک بندی فعلی هزینه های متفاوت زندگی در شهرهای مختلف را نادیده می گیرد و همین مسئله باعث شده برخی خانوارهای تحت فشار اقتصادی، صرفاً به دلیل درآمد اسمی بالاتر، از دریافت یارانه محروم شوند.
در فرمول جدید، درآمد خالص خانوار در کنار تعداد اعضا و هزینه های واقعی زندگی ملاک اصلی خواهد بود. برای مثال، فردی که در شهری مانند تهران مستأجر است و ماهانه ۴۰ میلیون تومان درآمد دارد، ممکن است پس از کسر هزینه مسکن و مخارج ضروری، عملاً در زمره اقشار متوسط یا حتی کم درآمد قرار بگیرد.
هدف این رویکرد آن است که یارانه نه بر اساس ظاهر درآمد، بلکه بر مبنای قدرت واقعی تأمین معیشت پرداخت شود؛ روشی که به گفته وزیر کار، عادلانه تر از دهک بندی فعلی است.
بر اساس اعلام رسمی سازمان هدفمندسازی یارانه ها یارانه دهک های ۱ تا ۳ همانند دوره های گذشته به ازای هر شخص ۴۰۰ هزار تومان می باشد که در روز ۲۵ دی ماه به حساب مشمولان واریز خواهد شد. همچنین اعضای خانوارهای دهک های ۴ تا ۹ نیز در روز ۳۰ دی ماه مبلغ ۳۰۰ هزار تومان دریافت خواهند کرد.
دولت مسیر اعتراض را برای خانوارهای حذف شده باز گذاشته است. سخنگوی دولت اعلام کرده افرادی که معتقدند به اشتباه از فهرست یارانه بگیران کنار گذاشته شده اند، می توانند:
۱. به سامانه حمایت به نشانی hamayat.mcls.gov.ir مراجعه کنند
۲. اطلاعات و مدارک مالی و معیشتی خود را بارگذاری کنند
۳. درخواست بررسی مجدد ثبت کنند
پس از بررسی مستندات، در صورت احراز شرایط، یارانه این خانوارها دوباره برقرار خواهد شد.