پادکست | خداحافظی با قرعه‌کشی خودرو؛ سلام بورس کالا!

بورس کالای ایران در اقدامی جدید و در راستای گسترش ابزارهای مالی و تسهیل دسترسی عموم به بازار خودرو، از راه اندازی قریب الوقوع "گواهی سپرده کالایی خودرو" خبر داده است. این طرح که توسط مدیر بازار مشتقه و صندوق های کالایی بورس کالا معرفی شده، این امکان را فراهم می آورد تا افراد با سرمایه های اندک نیز بتوانند در بازار خودرو سرمایه گذاری کرده و در نهایت مالک خودرو شوند.

پادکست صوتی گزارش:

۱. معرفی طرح جدید: گواهی سپرده کالایی خودرو چیست؟

تعریف گواهی سپرده کالایی خودرو: این گواهی یک ورقه بهادار است که نشان دهنده مالکیت دارنده ی آن بر کسری از یک خودروی مشخص (مثلاً یک صدم یا یک هزارم یک خودرو) است. هر گواهی معادل مقدار معینی از یک خودروی استاندارد و مشخص است که در انبارهای مورد تایید بورس کالا نگهداری می شود.

نحوه عملکرد: این اوراق در بازار سرمایه (بورس کالا) همانند سهام شرکت ها یا سایر اوراق بهادار، قابل معامله خواهند بود. سرمایه گذاران می توانند با هر میزان سرمایه ای، اقدام به خرید این گواهی ها کنند. قیمت این اوراق بر اساس عرضه و تقاضا در بازار تعیین می شود و به طور طبیعی با قیمت روز خودرو در بازار آزاد در نوسان خواهد بود.

۲. اهداف اجرای این طرح

اجرای طرح گواهی سپرده کالایی خودرو اهداف چندگانه ای را دنبال می کند که مهم ترین آن ها عبارتند از:

افزایش دسترسی عمومی به بازار خودرو: این طرح به افراد با سرمایه های خرد اجازه می دهد تا متناسب با بودجه خود، بخشی از یک خودرو را خریداری کنند و از رشد قیمت آن بهره مند شوند.

کاهش ریسک سرمایه گذاری: به جای نیاز به پرداخت یکباره مبلغ کلان برای خرید خودرو، افراد می توانند به تدریج و با مدیریت ریسک، اقدام به سرمایه گذاری در این بازار کنند.

جذب نقدینگی سرگردان: این طرح مسیری شفاف و قانونی برای ورود سرمایه های کوچک و سرگردان جامعه به بخش تولیدی و بازار دارایی های سرمایه ای فراهم می کند.

تسهیل مالکیت خودرو: افراد می توانند با تجمیع گواهی ها به تعداد لازم، در نهایت خودروی فیزیکی را تحویل بگیرند و رویای مالکیت خودرو را به شکلی تدریجی محقق سازند.

۳. سازوکار اجرایی گواهی سپرده کالایی خودرو

سازوکار این ابزار مالی بر پایه ی فرآیندی شفاف و استاندارد طراحی شده است:

مراحل خرید و فروش: افراد دارای کد بورسی می توانند از طریق کارگزاری های فعال، اقدام به خرید و فروش این گواهی ها در سامانه معاملات بورس کالا کنند. این فرآیند مشابه خرید و فروش سهام خواهد بود.

امکان تجمیع برای تحویل فیزیکی: هر فردی که بتواند تعداد گواهی های لازم برای مالکیت یک خودروی کامل را جمع آوری کند، می تواند با مراجعه به انبارهای معرفی شده از سوی بورس، خودروی خود را تحویل بگیرد.

نقدشوندگی بالا: یکی از مزایای اصلی این طرح، قابلیت نقدشوندگی سریع گواهی هاست. دارندگان اوراق هر زمان که بخواهند می توانند گواهی های خود را در بازار ثانویه به قیمت روز به فروش رسانده و سرمایه خود را نقد کنند.

۴. مقایسه گواهی سپرده خودرو با روش های سنتی خرید

سازوکار جدید بورس کالا برای خرید خودرو از طریق گواهی سپرده، تفاوت های بنیادین و مزایای قابل توجهی نسبت به روش های سنتی مانند قرعه کشی، پیش فروش یا خرید مستقیم از بازار آزاد دارد.

مهم ترین برتری این طرح، افزایش دسترسی و حذف نیاز به سرمایه کلان اولیه است. در حالی که روش های سنتی نیازمند پرداخت یکباره مبالغ هنگفت هستند و قرعه کشی ها نیز شانس برنده شدن را به عده ای محدود می دهند، طرح جدید به هر فردی با هر میزان سرمایه ای اجازه می دهد تا به صورت تدریجی وارد بازار خودرو شود.

از نظر شفافیت قیمت و نقدشوندگی، این دو روش کاملاً در مقابل یکدیگر قرار دارند. قیمت گواهی سپرده بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضای واقعی در بورس کشف می شود و از قیمت گذاری دستوری و ایجاد بازار سیاه برای حواله ها جلوگیری می کند. علاوه بر این، دارندگان گواهی می توانند هر زمان که بخواهند دارایی خود را در بازار به فروش رسانده و آن را نقد کنند؛ این در حالی است که نقد کردن حواله های پیش فروش تا قبل از تحویل خودرو، معمولاً با محدودیت های قانونی و ریسک همراه است.

در نهایت، از منظر ریسک، اگرچه گواهی سپرده با ریسک طبیعی نوسانات قیمت بازار همراه است، اما ریسک های بزرگی مانند عدم انتخاب در قرعه کشی یا تأخیرهای طولانی و نامشخص در تحویل خودرو که گریبان گیر روش های سنتی است، در این مدل به طور کامل حذف می شود.

۵. نقش سرمایه های خرد و تجارب پیشین بورس کالا

بازار سرمایه همواره به دنبال ابزارهایی برای جذب نقدینگی های کوچک است تا ضمن عمق بخشیدن به بازار، فرصت سرمایه گذاری را برای همگان فراهم آورد. بورس کالا پیش از این تجارب موفقی در زمینه گواهی سپرده کالایی برای محصولاتی چون سکه طلا، زعفران، پسته و سیمان داشته است. این تجارب نشان داده که چنین ابزارهایی می توانند به شفافیت قیمت، کاهش واسطه گری و فراهم آوردن فرصت سرمایه گذاری امن برای مردم کمک شایانی کنند.

۶. مزایا و فرصت های کلیدی

شفافیت در قیمت گذاری: حذف قیمت گذاری دستوری و کشف قیمت خودرو بر اساس مکانیزم واقعی عرضه و تقاضا.

کاهش دلالی: با فراهم شدن بستری شفاف برای معامله، نقش واسطه ها و دلالان در بازار خودرو کمرنگ تر می شود.

دسترسی اقشار متوسط به دارایی سرمایه ای: این طرح به اقشار متوسط جامعه اجازه می دهد تا ارزش پول خود را در برابر تورم حفظ کرده و در یک دارایی سرمایه ای مهم سرمایه گذاری کنند.

۷. چالش ها و ابهامات احتمالی

موفقیت این طرح با چالش هایی نیز روبروست که باید برای آن ها تدابیری اندیشیده شود:

نحوه تعیین قیمت پایه: مشخص کردن قیمت اولیه برای عرضه گواهی ها یکی از چالش های مهم است.

ریسک نوسانات قیمت: قیمت خودرو در بازار ایران نوسانات شدیدی دارد و سرمایه گذاران خرد باید با این ریسک آشنا باشند.

چالش تحویل فیزیکی: در صورت عدم تکمیل گواهی ها توسط خریدار، امکان تحویل فیزیکی وجود نخواهد داشت. همچنین باید سازوکار دقیقی برای تحویل خودرو در صورت تجمیع گواهی ها طراحی شود.

مشکلات زیرساختی و فرهنگی: موفقیت این ابزار نیازمند آموزش عمومی و فرهنگ سازی برای پذیرش ابزارهای نوین مالی و همچنین زیرساخت های فنی و اجرایی قوی است.

۸. نقش خودروسازان

همکاری شرکت های خودروساز نقشی حیاتی در موفقیت این طرح دارد. عرضه مستقیم خودرو از کارخانه به انبارهای بورس کالا می تواند به تأمین نقدینگی خودروسازان و فروش شفاف محصولاتشان کمک کند. با این حال، احتمال مقاومت از سوی شبکه های توزیع سنتی و برخی واسطه ها وجود دارد. شفاف سازی در مورد اینکه خودروها مستقیماً از کارخانه عرضه می شوند یا از انبار واسطه ها، برای جلب اعتماد عمومی ضروری است.

۹. جمع بندی و آینده نگری: آیا این طرح موفق خواهد بود؟

طرح گواهی سپرده کالایی خودرو پتانسیل بالایی برای ایجاد تحول در بازار خودروی ایران و توانمندسازی سرمایه گذاران خرد دارد. موفقیت آن در گرو چند پیش نیاز اساسی است:

آموزش عمومی و شفاف سازی: اطلاع رسانی گسترده در مورد مزایا، ریسک ها و سازوکار این طرح برای عموم مردم.

ایجاد زیرساخت های قوی: تضمین عملکرد روان سامانه معاملاتی و فرآیند تحویل فیزیکی خودرو.

همکاری نهادهای ذی ربط: هماهنگی کامل میان بورس کالا، خودروسازان، نهادهای نظارتی و کارگزاران.

تجربه کشورهای دیگر نیز نشان می دهد که ابزارهای مالی مشتقه بر روی دارایی های فیزیکی، در صورت طراحی صحیح، می تواند به تعادل و شفافیت بازار کمک کند.

در مجموع، این طرح گامی رو به جلو برای اقتصاد ایران است که در صورت اجرای صحیح، می تواند منافع قابل توجهی برای مصرف کنندگان، سرمایه گذاران و حتی خودروسازان به همراه داشته باشد.