این سیاست علاوه بر تحمیل فشار سنگین بر منابع ارزی دولت، موجب اختلال در رقابت سالم، کاهش انگیزه سرمایه گذاری در تولید داخلی دانه های روغنی و افزایش پیچیدگی نظارت بر زنجیره تأمین شده است.
سیامک ربیعی، دبیر انجمن روغن چربی های خوراکی، وضعیت بازار روغن و چشم انداز آن را پس از حذف ارز ترجیحی را بررسی کرد.
ربیعی در ابتدا ضمن تشریح وضعیت بازار روغن در صورت حذف ارز ترجیحی اظهار کرد: ارز تخصیصی برای واردات روغن خام سالانه حدود دو میلیارد یورو برآورد می شود. انتقال این کالا به «تالار دوم» می تواند حدود ۱۶۷ همت صرفه جویی ارزی برای دولت ایجاد کند. درنتیجه، با حذف یارانه پنهان ارزی، دولت قادر خواهد بود منابع ارزی را به صورت هدفمند، شفاف و مبتنی بر اصول بهره وری مدیریت و تخصیص دهد.
دبیر انجمن روغن و چربی های خوراکی با تأکید بر هدفمندسازی یارانه ها و حمایت از اقشار آسیب پذیر تصریح کرد: با توجه به این که فلسفه تخصیص ارز ترجیحی به روغن خام، پرداخت یارانه پنهان به دهک های پایین جامعه است و با عنایت به آخرین آمار حدود ۴۲ میلیون یارانه بگیر، می توان ۱۶۷ همت مابه التفاوت ارز ترجیحی را در قالب یارانه مستقیم به خانوارها تخصیص داد. بر اساس این محاسبه، امکان واریز ماهانه حدود ۳۳۰ هزار تومان به ازای هر نفر از محل صرفه جویی ارزی وجود دارد.
برای مثال در حال حاضر قیمت یک بطری روغن ۸۱۰ گرمی ۶۹,۲۵۰ تومان است و در صورت آزادسازی کامل، بهای آن به حدود ۱۷۰ تا ۱۸۰ هزار تومان خواهد رسید؛ بنابراین می توان از محل صرفه جویی ارزی اشاره شده، کالابرگ الکترونیکی برای خرید روغن در اختیار تمامی یارانه بگیران قرار داد. همچنین شارژ یارانه یک ماه زودتر از زمان آزادسازی قیمت ها می تواند از التهابات بازار و حساسیت های اجتماعی پیشگیری کند.
بنابراین منابع آزادشده ناشی از حذف ارز ترجیحی می تواند در قالب یارانه نقدی یا کالابرگ هدفمند، مستقیماً به اقشار کم درآمد اختصاص یابد و موجب بهبود عدالت در توزیع یارانه شود.
در شرایطی که گزارش ها حاکی از افزایش قاچاق روغن نباتی به دلیل فاصله چشمگیر میان قیمت داخلی و جهانی است، آیا حذف ارز ترجیحی می تواند مانع خروج کالاهای یارانه ای و رفع رانت های گسترده شود؟ ربیعی در پاسخ به این پرسش گفت: با افزایش قیمت داخلی و نزدیک شدن آن به قیمت های منطقه ای، مزیت دلاری قاچاق معکوس از بین می رود.
با احتساب ۸۵ میلیون نفر جمعیت ایران و حدود ۵ میلیون مهاجر، مجموعاً ۹۰ میلیون نفر و سرانه مصرف ۱۸ کیلوگرم روغن در سال، مصرف سالانه کشور حدود ۱,۶۵۰,۰۰۰ تا ۱,۷۰۰,۰۰۰ تن برآورد می شود. این در حالی است که تولید و توزیع روغن در هشت ماهه سال ۱۴۰۴ حدود ۱,۵۰۰,۰۰۰ تن بوده است. تفاوت این دو عدد نشان می دهد که حدود ۴۰۰ هزار تن روغن به صورت مستقیم و غیرمستقیم قاچاق معکوس شده و از کشور خارج می شود.
وی در ادامه به چالش ترکیبی شدن ارز روغن خام اشاره کرد و افزود: ترکیبی شدن نرخ ارز برای روغن خام و اعمال قیمت گذاری برای محصولاتی که از نسبت های مختلف این دو روغن تولید می شوند، قابل اجرا و شفاف نیست. این سیاست علاوه بر ایجاد پیچیدگی گسترده در مدیریت و نظارت بر زنجیره تأمین، بستر رانت، فساد و سوءاستفاده را برای افراد سودجو فراهم می کند.
دبیر انجمن چربی های خوراکی در پاسخ به این پرسش که با توجه به تقسیم بازار ارز در قالب تالار اول و تالار دوم، انتقال تخصیص ارز روغن به تالار دوم چه آثار محتملی بر شفافیت قیمت، کاهش یارانه پنهان صنایع و منطقی شدن مصرف خواهد داشت، گفت: با آزادسازی کامل ارز، مسیر سوءاستفاده از رانت ارز ترجیحی و خروج منابع ارزی مسدود می شود.
به عنوان نمونه، بخش عمده روغن تصفیه شده در صنایع شیرینی، شکلات، چیپس، اسنک، سس، کیک و کلوچه مصرف می شود. این محصولات مشمول قیمت گذاری نیستند و حتی بخشی از آن ها صادر می شود؛ بنابراین اختصاص ارز ترجیحی به کالای صادراتی عملاً خلاف اصول اقتصادی است و حذف نرخ های چندگانه ارز موجب افزایش شفافیت در تخصیص منابع، بهبود فرآیند قیمت گذاری و گزارش گیری مالی، ایجاد رقابت سالم و عدالت محور در بازار خواهد شد.
ربیعی در پایان درباره تبعات مصوبه واردات برنج خارجی، روغن نباتی، گوشت قرمز، جو، ذرت، کنجاله و حبوبات بدون تعیین منشأ ارز مجاز خاطرنشان کرد: با واردات روغن خام با ارز تالار دوم (حدود ۱۰۲ هزار تومان) قیمت یک بطری روغن آفتابگردان ۸۱۰ گرمی تقریباً ۱۸۰ هزار تومان خواهد شد. قیمت جهانی روغن خام آفتابگردان نیز در حال حاضر ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۰ دلار است.
از سوی دیگر، با آزادسازی ارز روغن خام، خرید تضمینی دانه های روغنی داخلی منتفی می شود؛ زیرا شرکت های روغن کشی به دلیل افزایش قیمت روغن خام، قادر خواهند بود دانه داخلی را مستقیماً از کشاورز خریداری کنند؛ و کشاورزان نیز با توجه به قیمت جدید و جذاب تر، با افزایش بهره وری و تولید، انگیزه بیشتری برای کشت پیدا خواهند کرد.