طالبان شورش را درآورد

حق‌آبه هیرمند و تعهد افغانستان در قبال ایران مساله امروز و دیروز نیست و طی سال‌های طولانی همواره مورد بحث و مداقه دو کشور قرار داشته، اما متاسفانه مقامات افغانستان در هر برهه‌ای به دلایل مختلف که برای ایران قابل پذیرش نیست از تعهد خود سر باز زده‌اند.

این که چرا افغانستان هیچ‌گاه حاضر نشده به درستی تعهد خود نسبت به حق‌آبه را اجرایی کند مقوله‌ای است که دلایل مختلفی را برای آن ابراز داشته‌اند که هیچ وقت مورد پذیرش ایران نبوده است، در حال حاضر نیز علی رغم تاکید ایران بر اجرایی کردن معاهده ۱۳۵۱ مبنی بر تامین حق‌آبه ایران از سوی افغانستان و اذعان مقامات طالبان بر تعهد خود،‌ اما هیچگونه اقدام عملی و اجرایی از سوی هیات حاکمه افغانستان مشاهده نشده است.

نمایندگان استان سیستان و بلوچستان مطالبات خود در زمینه تامین آب و مشکلات استان را به طور جد مطرح و در جلساتی با مسئولان مربوطه به ویژه رئیس دستگاه دیپلماسی خواستار شدند. در جلساتی که برگزار شد پیشنهادات مختلفی از جمله تشکیل کمیته‌ای متشکل از نخبگان استان برای حل معضلات سیستان و بلوچستان و نیز پی‌گیری تشکیل نشست‌های کمیساران آب بین ایران و افغانستان مطرح شد.

حسین امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان نیز با اشاره به پی‌گیری مستمر نمایندگان استان، موضوع حق‌آبه هیرمند را از وظایف ذاتی وزارت امور خارجه بر شمرد و تاکید کرد که با جدیت این مساله دنبال می‌شود. وی همچنین بیان کرد که مقامات هیات حاکمه افغانستان پایبندی خود را نسبت به حق‌آبه ایران به ما اعلام کرده‌اند و انتظار جدی داریم که به نشانه التزام به قراردادهای بین‌المللی و پایبندی به حسن نیت در این زمینه کوتاهی نکنند و شاهد ورود آب به استان باشیم.

ابوالفضل ظهروند، سفیر پیشین ایران در افغانستان در این ارتباط معتقد است: دیپلماسی آب جایگاهی در مسائل تصمیم گیری‌ها ندارد و این رویکرد چه در دوره طالبان و چه قبل از آن وجود داشته، لذا باید بازنگری جدی در حوزه دیپلماسی در این منطقه داشته باشیم تا مساله آب بتواند حل شود.

این دیپلمات پیشین کشورمان همچنین پیشنهاد کرد: نوع نگاه و سرمایه گذاری در سیستان و بلوچستان هم باید تغییر کند به فرض اینکه آب از افغانستان هم به این سمت نیاید باید چه کار کنیم؟ ما باید به جای زمان از دست دادن مدیریت بهینه آب را در استان عملیاتی کنیم و از سایر ظرفیت ها استفاده کنیم و به این سمت برویم که شبکه سراسری آب داشته باشیم و چه بسا انتقال آب از دریای عمان هم بتواند کمک کننده باشد.

آب، اهرم فشار توسط افغانستان به ایران است، البته این نوع نگاه از سوی هیات حاکمه افغانستان،‌مختص طالبان نیست در دولت‌های گذشته نیز چنین دیدگاهی وجود داشته است

به نظر می‌رسد مساله آب برای حاکمان افغانستان به‌عنوان اهرمی جهت فشار به ایران است تا از این طریق بتوانند خواسته‌های خود را عملی کرده و در عین عمل نکردن به تعهدات خود و معاهده بین‌المللی است، امتیازگیری هم داشته باشند. البته این نوع نگاه از سوی هیات حاکمه افغانستان مختص طالبان نیست در دولت‌های گذشته این کشور نیز چنین نگاهی وجود داشته است.

امیر خان متقی، سرپرست وزارت امور خارجه امارت اسلامی افغانستان نیز اخیرا طی گفت‌وگویی با رسانه‌ها، با تاکید بر عزم این کشور برای توسعه همکاری با جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که طالبان حق‌آبه ایران را به رسمیت می‌شناسد و ما هرگز خواستار مشکل برای این کشور همسایه خود نیستیم.

وی همچنین تاکید کرد که این کشور هرگز خواهان چالش در حوزه آب و کمبود آن برای ایران نیست و حق‌آبه طرف ایرانی را قبول داریم. امیدواریم امسال شاهد بارندگی های بیشتری باشیم و این خیر و برکت باعث افزایش ذخایر آبی و تامین نیاز هر دو کشور ایران و افغانستان شود.

وزیر امور خارجه کشورمان بار دیگر در گفت‌وگو با سرپرست وزارت خارجه افغانستان بر پایبندی هیات حاکمه افغانستان بر حق‌آبه ایران تاکید کرد و رها سازی آب از سوی افغانستان و تامین حق‌آبه ایران به صورت عملی را مطالبه جدی ایران دانست.

با توجه به مطرح شدن این موضوع و پی‌گیری‌های وزارت امور خارجه ناصر کنعانی سخنگوی دستگاه دیپلماسی نیز در نشست با خبرنگاران تاکید کرد که در بحث پی گیری حق‌آبه ایران از هیرمند کوتاه نیامده‌ایم و این موضوع را در ابعاد حقوقی،‌ فنی،‌ سیاسی و تکنیکی پی‌گیری می‌کنیم. ضمن این که طرف افغان به اصل حق‌آبه ایران از هیرمند اذعان دارد.

به گفته وی،‌ هیات حاکمه افغانستان در مورد این که چرا حق‌آبه ایران را نمی‌دهند دلایل و معذوراتی را مطرح می‌کنند که برای ما این دلایل و معذورات قانع کننده نیست و تاکید داریم که باید طرف افغان به تعهدات خود در این زمینه عمل کند.

 

مساله حق‌آبه هیرمند به اینجا و گفت‌وگوی مقامات دو کشور ختم نشد،‌ به اندازه‌ای این مساله اهمیت دارد که حجت الاسلام سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور کشورمان در جریان سفر به استان سیستان و بلوچستان خطاب به مقامات افغانستان اظهار داشت که به حاکمان افغانستان اخطار می‌کنم حق‌آبه مردم سیستان و بلوچستان را بدهند. اگر کارشناسان ما کمبود آب را تایید کنند حرفی نداریم وگرنه اجازه نخواهیم داد که حق مردم ما تضییع شود. دولت مصمم است حق مردم کشور را در هر کجا که باشد بگیرد. حاکمان افغانستان اخطار من را جدی بگیرند حق‌آبه هیرمند حق مردم سیستان و بلوچستان است.

واکنش قاطع و صریح ایران از سوی رئیس دستگاه اجرایی کشور به گونه‌ای بود که موجب شد تا ساعاتی بعد از آن طالبان واکنش نشان داده و با فرافکنی و با این ادعا که مقامات ایرانی ابتدا باید معلومات خود را در مورد آب هلمند (هیرمند)تکمیل نمایند، از ایران خواسته درخواستش را با الفاظ به زعم آنها مناسب مطرح کند.

 در عین حال امارت اسلامی افغانستان در بیانیه خود تاکید کرد که امارت اسلامی یکبار دیگر تعهد می‌دهد که با در نظر داشتن موافقت نامه آب هلمند(هیرمند) تمام تلاش خویش را انجام می دهد که آب تعهد شده به مردم ایران برسد.

علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو نیز با تأکید بر اینکه بر اساس معاهده ۱۳۵۱ هیرمند بین ایران و افغانستان در خصوص رودخانه هیرمند، کشور افغانستان متعهد به تحویل به هنگام حق‌آبه ایران است، افزود: آن‌ها مکلف هستند در تحقق این امر، هرگونه مانع سیاسی و فنی ایجاد شده را رفع کرده و حق‌آبه مردم را در مرز دو کشور به ایران تحویل دهند.

وی در عین حال با اشاره به وجود آب در سد کجکی در بالادست روخانه مرزی هیرمند تأکید کرد: در افغانستان وجود آب در سد بالادست مورد وثوق اطلاعات ما و داده‌های جهانی است و موضوع وجود آب در سد کجکی نیز مورد تأیید حاکمان افغانستان قرار گرفته است.

جمهوری اسلامی ایران همان‌طور که در تحقق مطالبه به حق خود جدی است، تلاش خواهد کرد از طریق اهرم‌های فشار امارت اسلامی افغانستان(طالبان) را وادار به انجام تعهد خود براساس معاهده بین‌المللی در تامین حق‌آبه ایران از هیرمند کند. گرچه در این سال‌ها تلاش‌های زیادی صورت گرفت اما به نظر می رسد هیچ حاکمیتی در افغانستان بنا ندارد نسبت به این امر مهم اقدامی جدی انجام دهد بلکه در نظر دارند از آن برای نوعی امتیازگیری استفاده کنند. به هر حال با توجه به اهمیت مساله و ضرورت انجام آن در شرایط کنونی ایران بر خواسته خود پافشاری خواهد کرد و در صورتی که هیات حاکمه افغانستان از این مساله استنکاف کند، قطعا ایران باید از ابزارها و روش‌های دیگری برای تحقق مطالبه خود استفاده کند.