مسئولان فکر می کنند اکسپو برای پول درآوردن است / بعد از ساعت ها کار کارشناسی دستور آمد فولادی ها را ببریم ژاپن/ مگر می شود اینقدر به ایده های کارشناسی توهین کرد؟

هفته قبل نمایشگاه جهانی اکسپو ۲۰۲۵ با حضور بیش از ۱۶۰ کشور و منطقه در جزیره مصنوعی "اوزاکا" ژاپن افتتاح شد. رویدادی 6 ماهه که البته برای اولین بار بدون حضور ایران برگزار می شود. به گفته مدیران سازمان توسعه تجارت، با توجه به شرایط تحریمی همکاری های لازم برای حضور ایران در اکسپوی ژاپن صورت نگرفت و در نهایت دولت تصمیم گرفت از حضور در این رویداد انصراف دهد.

 از نگاه برخی کارشناسان فعال در صنعت نمایشگاهی، عدم مشارکت جمهوری اسلامی ایران در این رویداد یک عقب نشینی آسیب زننده و بزرگ بوده است. برخی دیگر اما بر این باورند که غیبت در اکسپو بهتر از دریافت پاویون بدون برنامه ریزی و تکرار بی مسئولیتی های گذشته است. در رابطه با ماهیت اکسپو و چالش هایی که در طول نیم قرن گذشته در اکسپوهای مختلف گریبانگیر مسئولان نمایشگاهی کشور بوده با محمدمهدی تندگویان، رئیس هیات مدیره نمایشگاه بین المللی جمهوری اسلامی ایران به گفتگو نشستیم.

-جانمایی پاویون ایران در اکسپو ژاپن را شما انجام دادید. به یاد دارم که ایران جزو اولین کشورهایی بود که حضور خودش را در اکسپو اعلام کرد و فضای مورد نظرش را هم مشخص کرد. این تلاش ها چرا یکباره رها شد؟

به نظرم فلسفه اکسپوها را باید یک بار به طور دقیق و عمیق برای مسئولان ارشد کشور تدریس کرد. یعنی اول باید ببینیم اکسپو چه هست و با چه هدفی تشکیل می شود. بعد ببینیم ما در آن دنبال چه هستیم و در صورت مشارکت، چه اتفاقی قرار است برای کشورمان رخ بدهد.

تا امروز اصل بر این بوده که هر وزارتخانه و نهادی بسته به کارکردی که دارد، در موضوع اکسپو ورود کرده است. عده ای معتقد هستند که اکسپو با اهداف اقتصادی دیده می شود و عده دیگری ابعاد فرهنگی را در آن جستجو می کنند. تا وقتی هر کس از دیدگاه خودش و با نظرات شخصی خودش به موضوع اکسپو نگاه می کند ما نمی توانیم از این رویداد به دستاورد خاصی برسیم.

زمانی می توانیم از اکسپو بهترین نتایج را دریافت کنیم که هرکس به هر نحوی و در هر سطحی با این موضوع درگیر می شود، قبل از اقدام به کار، به طور کامل آموزش دیده باشد

با مطالعه دقیق و کارشناسی صنعت نمایشگاهی  و نگاهی به تاریخچه آن می بینیم که سازمان های بین المللی در حوزه رویدادها یعنی یوفی و بی آی ای همواره به دنبال تعریف کردن رویدادهایی با محوریت مسئولیت های اجتماعی و تقویت جوامع مختلف بودند.

برگزاری نمایشگاه در سراسر جهان هر سال میلیاردها دلار درآمد دارد و مدیران ارشد این حوزه معتقد هستند که بخشی از این درآمد باید در راستای مسئولیت اجتماعی به مردم برگردد. اکسپو در واقع بهانه ای برای بازگرداندن این پول به مردم است. پس هر ۵ سال یکبار با درنظر گرفتن یک موضوع اجتماعی و با هدف ارائه خدمات عمومی کشوری را برای برگزاری انتخاب می کنند و از برگزار کننده‌ها می خواهند بخشی از درآمدهای خود را در راستای ارائه خدمت عمومی به مردم هزینه کنند.

شهر میزبان معمولا بعد از پایان این رویداد به واسطه عملیات ساخت و ساز و توسعه بخش گردشگری وضعت بهتری پیدا خواهد کرد اما هیچ یک از کشورهایی که در اکسپو حضور دارند، انتظار ندارند از مسیر حضور و مشارکت در این رویدادها به پول برسند. می شود فرهنگ را با آن ارتقا داد می توان تا حدی تاریخ را در آن نمایش داد اما اساس کار تاکید بر مسئولیت های اجتماعی است.

من از اکسپو ۲۰۰۵ تا الان مسئولیت هایی در صنعت نمایشگاهی داشتم. بیست سال قبل اکسپو در ژاپن برگزار شد که من در آن مشارکت داشتم. بعد از آن سال 2010 در چین و سال ۲۰۱۵ در  ایتالیا هم حضور پررنگی را تجربه کردم. برای سال ۲۰۲۰ دبی از ابتدا نبودم اما در میانه های مسیر اضافه شدم تا اوضاع از آن چیزی که می دانیم خرابتر نشود. در نهایت اکسپو ۲۰۲۵  ژاپن را هم من آغاز کردم اما بعدا کنار گذاشته شدم.  به هر حال مدعی این هستم که اکسپو را خوب می‌شناسم.

-خود شما برای اینکه بتوانید مسئولان را با فلسفه اکپسو آشنا کنید، تلاشی نکردید؟

اتفاقا در سال ۲۰۰۵ که به عنوان مدیر و نماینده ایران در صنعت نمایشگاهی به ژاپن اعزام شدم، با تک تک پاویون ها و کمیسر ژنرال ها مصاحبه کردم و یک پروژه بزرگ تصویری در رابطه با اکسپوها گرداوری شد. سراغ صدا و سیما رفتم و طرح ساخت یک سریال برای شبکه ۴ را دادم. من تنها کسی هستم که در ایران با موضوع اکسپو سریال تهیه کردم.

به سهم خودم سعی کردم ماهیت این پدیده مهم جهانی را نه تنها به مسئولان بلکه به همه مردم نشان بدهم اما خب همچنان مقامات ارشد ما در دولت و دیگر بخش ها فکر می کنند که اکسپو باید برای ما درآمد ایجاد کند. در حالی که بر اساس نکاتی که گفتم اکسپو جای هزینه کردن و اثربخشی برای جامعه جهانی است؛ نه محلی برای پول درآوردن.

-چه اتفاقی رخ داد که پرونده اکسپو ژاپن به طور کل بسته شد؟ صرفا به خاطر تحریم یا مسائل دیگر هم دخیل بود؟

چند مورد در کنار هم بود. اول مسئله تغییرات پیاپی مدیریتی در سطوح مختلف است که باعث می شود همه افراد دست اندرکار جای خود را به افراد دیگر بدهند.  ما یک طرحی را ثبت کردیم  و زمانی که سعی کردیم به سمت برگزاری برویم یکباره دولت عوض شد و وزیز جدید همه مهره ها را جابجا کرد.

وزیر جدید معمولا دیدگاه افراد قبلی را قبول ندارد و حتی به نظرات کارشناسی دقت نمی کند. این می شود که همه مسیر را سعی می کند از اول طی کند. در مقابل اکسپو، یک یه کار صدردصد کارشناسی است و با امور حاکمیتی و دستوری پیش نمی رود. پس وقتی کار کارشناسی جای خودش را به امور دستوری می دهد، ما ضربه اول را می خوریم.

ضربه دوم مربوط به نبود سناریوی بازدید است. اساس کار همه پاویون ها بر اساس نحوه حضور مخاطب در غرفه و مسیری است که برای بازدید او تعریف می شود. سناریوی بازدید شماست که تعیین می‌کند مخاطب با چه دستاوردی از پاویون خارج شود.

کشورهای توسعه یافته وقتی سالنی را در اختیار می‌گیرند برای همه ثانیه‌های حضور بازدید کننده در سالن برنامه ریزی دارند. دقیقا مشخص می شود که بازدیدکننده از زمان ورود تا خروج در چه بازه زمانی باید از چه مسیری دیدن کند و در نهایت به چه باور یا دستاوردی نسبت به آن پاویون برسد.

گاهی این سناریوی بازدید تبدیل به یک سالن سینما می شود و صرفا با نمایش یک فیلم تمام حرف ها در رابطه با موضوع اکسپو و دستاوردهای کشورشان گفته می شود. گاهی هم این سناریو بخش بندی های ویژه تری دارد و با استفاده از فناوری های روز و دکورهای خاص و حضور راهنمایان داخل غرفه روایت می شود.

این سناریو بازدید را ما برای اکسپو ژاپن تعریف کرده بودیم. یعنی ساعت‌ها در کمیته های تخصصی پیرامون این امر بحث شد و حداقل ۲۷ آیتم به ژاپنی‌ها اعلام کردیم که در راستای آن موضوعات کشور ما امکان ارائه طرح و ایده دارد.

برای مثال در بخش «طراحی جامعه آینده برای زندگی بهتر» که یکی از مباحث اصلی اکسپو امسال است، موضوع سواد فراگیر مطرح شد که خب این طرح سالهاست در کشور ما اجرا می شود. نهضت سوادآموزی ملی که سالهاست در قالب طرح سرباز معلم و آموزش روستاییان مورد توجه قرار گرفته کاملا قابل ارائه در اکسپو بود.

یا طرح بیمه عشایری و بیمه روستایی که باعث شد اغلب این افراد در نقاط مختلف کشور صاحب دفترچه بیمه بشوند از دستاوردهایی است که می توانیم به تمام دنیا نشان بدهیم.

از دیگر آیتم ها می توانم به موضوع کشاورزی سنتی و مدرن اشاره کنم. پروسه ای که در کشور ما به شکل یک زنجیره کامل وجود دارد. ما تمام ساختارهای صنعت کشاورزی را در کنار هم داریم از بخش سنتی و ارگانیک تا کاملا مدرن و صنعتی. نمایش یک ساختار سنتی در کنار ساختار مدرن نشان می دهد ما در این کشور گام هایی را در مسیر فقر زدایی انجام دادیم حال انکه چقدر موثر بوده یا نبوده مسئله دیگری است.

بهرحال ما آماده اجرای این طرح در اکسپو بودیم اما متاسفانه دولت تغییر کرد و وزیری که روی کار آمد سناریو ما را نفهمید و درک نکرد. یک دفعه دستوری آمد که مثل دبی اینجا را باید بکنیم بخش معدن آنجا را باید بکنیم بخش فرش!

مگر می شود انقدر به ایده های کارشناسی توهین کرد؟ مگه می شود انقدر راحت کار کارشناسی را زیر سوال برد؟  ما بعد از صدها ساعت کار کارشناسی آمدیم گفتیم سناریوی بازدید بر اساس تم اکسپو باید چنین باشد و چنان باشد، بعد یک دفعه با سلیقه‌ حاکمیتی می گویند برداریم فعالان حوزه فولاد را ببریم ژاپن!  شاید فولاد ما در این دوره اصلاً جایگاهی نداشته باشد. ما حرفی که به اکسپو مربوط است را باید بزنیم در غیر این صورت مخاطب با ما ارتباط برقرار نخواهد کرد.

ما در المپیک به ورزشکاری که برای وزنه زدن اعزام شده، می توانیم بگوییم جای وزنه از گونی برنج ایرانی استفاده کن که کیفیت برنج ما در سطح جهان مشهور شود؟ قطعا خیر! در المپیک یا جام جهانی هم باید یک استانداردی در سطح بین الملل رعایت شود؛ چرا در اکسپو به این استانداردها بی توجه هستیم؟

در نهایت ضربه سومی که ما خوردیم از تحریم بوده است. یعنی قبل از تحریم دو عامل مهم دیگر بود که اگر آنها را درست اجرا می کردیم شاید الان در ژاپن پاویون فعال داشتیم. حتی همین موضوع تحریم هم البته به نظر من چاره داشت. قبول دارم که ژاپنی ها با ما خوب تا نکردند اما دستگاه دیپلماسی ما هیچ نوع فعالیت پویایی انجام نداد. یعنی کافی بود دو بار سفیر ژاپن را احضار کنند و با یادآوری چارچوب های اصلی اکسپو، نسبت به عدم رعایت پروتکل ها اعتراض کنند.

وزیر جدید معمولا دیدگاه افراد قبلی را قبول ندارد و حتی به نظرات کارشناسی دقت نمی کند. این می شود که همه مسیر را سعی می کند از اول طی کند. در مقابل اکسپو، یک یه کار صدردصد کارشناسی است و با امور حاکمیتی و دستوری پیش نمی رود

ما برای حضور در پاویون های استیجاری (پلن B) نباید به چالش خاصی برمی خوردیم. عدم اجازه افتتاح حساب مشکلی قابل حل بود. قوانین بی آی ای و یوفی می گوید اکسپو خارج از تحریم هاست! پس چطور می شود ما نتوانیم یک حساب بانکی ساده آنجا باز کنیم؟ صحبت سر یک پروژه ۴۰ میلیون دلاری بود که متاسفانه توسط وزارت امور خارجه و سازمان توسعه تجارت در دولت قبل مورد توجه نبود و به بن بست خورد.

-حالا برای حل این چالش ها در اکسپوهای آینده چه باید کرد؟

اعمال نظر حاکمیتی نکنیم؛ همین و بس! وزارت ارشاد نباید بگوید اکسپو یک پدیده هنری است. در راستای اعتلای هنر می توان در اکسپو رویداد هنری هم تعریف کرد اما اساسا اکسپو هنری نیست و نمی شود هر بار با چند گروه موسیقی نواحی آن را جمع و جور کرد. می‌توانیم در سناریوهای اصلی از اقتصاد هم حرف بزنیم اما وزارت صمت نمی تواند بگوید این رویداد اقتصادی است.

زمانی می توانیم از اکسپو بهترین نتایج را دریافت کنیم که هرکس به هر نحوی و در هر سطحی با این موضوع درگیر می شود، قبل از اقدام به کار، به طور کامل آموزش دیده باشد.

یک مسئله دیگر اینکه ما برای عقب نماندن از برنامه های محتوایی بهتر است در دوره های آینده کلا به سراغ غرفه های پلن B یا همان پاویون های استیجاری برویم. این کار هم سرعت ما را بالا می برد و هم هزینه بسیار کمتری دارد. وقتی می گوییم اکسپو در مسیر مسئولت های اجتماعی است یعنی باید ببنیم چه کاری با جیب و شرایط مردم ما سازگار است. در اکسپو چین ما پاویون پیش ساخته داشتیم و با هزینه بسیار پایین توانستیم کار محتوایی عمیقی انجام بدهیم اما در اکسپو ایتالیا هرچند تلاش های زیادی صورت گرفت و هزینه چندبرابری هم شد اما نتیجه به میزان اکسپو چین درخشان نبود.

و اما تنها فرصتی که الان در رویداد اوزاکا ۲۰۲۵ داریم این است که فعالان صنعت نمایشگاهی، مدیران وزارت صمت و روئسای اتاق بازرگانی پای کار بیایند و در قالب هیات های تخصصی به طور منظم گروه های بازدیدکننده متخصص را به ژاپن اعزام کنند. این بازدیدها چنانچه با برنامه و به درستی انجام شود، تا حدی عدم حضور ما را توجیه خواهد کرد.