همه چیز درباره مراسم عزاداری در آذربایجان غربی / از زنجیر زنی تا شاه حسین گویان

در اعتقادات محلی مردم این استان توسل به دسته‌های عزاداری برای شفای بیماران از سالار شهیدان جایگاه ویژه‌ای دارد طوری که بارها مشاهده شده بیمارانی از هموطنان مسیحی مقیم شهرهای استان نیز در مسیر دسته‌های عزاداری نشسته و از شهیدان کربلا طلب حاجت کرده‌اند.

یکی از مظاهر مدیریت سنتی و مذهبی در میان مردم شهرها و روستاها ، مدیریت دسته باشی ها ( سردسته ها ) در هیئت های مذهبی و عزاداری است که به شکل سنتی و بسیار منظم و موثر در مکان ها و مراسم عزاداری و سوگواری متجلی می شود . دسته باشی ها افرادی سرشناس ، معتمد و متدینی هستند که داوطلبانه و یا با رأی و نظر مردم به ایفای وظیفه و نقش خود می پردازند . مسئولیت هماهنگی برنامه های عزاداری هر دسته زنجیرزنی و مدیریت آن به طور داوطلبانه و خود جوش بر عهده این افراد است . این افراد به عنوان دست اندرکاران امور مختلف هیئت های مذهبی و زنجیرزنی تلقی می شوند که اسباب و لوازم مورد نیاز برای اجرای مراسم عزاداری را فراهم کرده و مکان ، مسیر و نظم و انضباط دسته های عزادار خود را مشخص می کنند .

علاوه بر مساجد محلات؛ زیارت گاه ها در قالب امامزاده ها ، قبرستان ها و مزار شهدا نیز از جمله مکان های برگزاری مراسم ماه محرم هستند که دسته های عزادار طی روز های تاسوعا ، عاشورا و سومین روز شهادت حضرت امام حسین (ع) در این مکان ها به برگزاری مراسم عزاداری و زنجیرزنی می پردازند . برای مثال طی

در روزهای تاسوعا و عاشورا اکثر عزاداران شهر ارومیه برای عزاداری و زنجیر زنی در قبرستان معروف به 'آقا قبیری' آرامگاه سید حسین عرب باغی و 'امامزاده محمد و ابراهیم' تجمع کرده و ساعاتی را در این مکان ها عزاداری می کنند. در سایر شهر ها و روستاهای شیعه نشین استان هم عزاداران علاوه بر اینکه در مساجد محل عزاداری می کنند بخشی از این فرهنگ کربلایی را با حضور در اماکن پاکان (زیارتگاه ها و مزار اموات و شهدا ) اجرا می کنند.

زنجیر زنی

یکی از مولفه های محرم زنجیر زنی است و عموما زنجیر در میان عزاداران به شیوه یک دست برشانه ها نواخته می شود زنجیرزنان هنگام استفاده از زنجیر در دو صف قرار گرفته و حرکت پاها نیز مشابه حرکت دسته جات است به این ترتیب که دو قدم به جلو که در هر قدم یک ضرب نواخته شده و عزاداران پشت سر هم قرار می گیرند، ولی در ضربه سوم عزاداران هر دو صف مقابل و رو به روی هم قرار می گیرند .

دسته های زنجیر زنی شهر ارومیه نیز به عنوان یکی از کانون های بزرگ عزاداری در دهه اول ماه محرم از همان روزهای اول و دوم به راه می افتند. این دسته ها مجموعه ای از مردان، جوانان و کودکانی هستند که معمولا در دو ردیف یا دسته عزاداری سازمان می یابند که برای نشانه عزادار بودن پیراهن سیاه معمولی یا کمی بلند پوشیده و برخی نیز دستمال سیاهی به نام (باش قره سی) بر سر می بندند.

عزاداری در سطح استان طی روز نهم ماه محرم (تاسوعا) به اوج می رسد و از اوایل صبح و بعد از بر آمدن آفتاب شروع می شود، ابتدا برای لحظاتی در مساجد و پس از آن اوایل صبح در خیابان ها و کوچه های شهر و محدوده روستاها انجام می پذیرد و نوحه های این روز به ذکرهای مربوط به جانبازی ها و فداکاری های حضرت ابوالفضل عباس اختصاص دارد.

دسته های عزاداری زنجیرزنی پس از آرایش و تشکیل دسته ها و قبل از حرکت به سوی خیابان های اصلی شهر در کوچه های محلات و مقابل مسجد محله زنجیر زنی می کنند. در روستاها هم ، عزاداران با توجه به کوچک بودن مکان و بافت روستایی در کوچه ها به عزاداری می پردازند . خانواده ها و افرادی که طی این ایام نذر و حاجتشان قبول شده باشد، صبح روز تاسوعا برای دسته های زنجیر زنی صبحانه می دهند، که اغلب شامل نان و پنیر یا کره و عسل است.

برخی از خانواده ها ممکن است گوسفندی را پیش پای عزاداران قربانی کند و یا برای ادای نذر و نذورات خود مانند غذای آماده ، به خیابان ها و کوچه های محلات دیگر بروند و آن ها را در بین عزادارن احسان کنند.

عاشورای حسینی

از جمله مراسم ظهر روز عاشورا ، تعزیه خوانی و شبیه خوانی است که نمایش گونه ای ، از واقعه کربلا است یکی از کانون های مهم این مراسم در شهر ارومیه مقابل 'مسجد مهدی القدم' است که مردم محله و سایر دوستداران اهل بیت شاهد برگزاری شبیه خوانی اباعبدالله الحسین هستند.

روزعاشورا روز تجلی میثاق مردم با امام حسین(ع) و قیام خونین وی بوده و مردم عادی به طرق مختلف از جمله نذر و قربانی، احسان چایی، شربت و آش های محلی، ساری شیله (شله زرد که در سال های اخیر معمول شده) در خدمت عزاداران حسینی هستند.

در روزهای تاسوعا و عاشورا در مناطقی از شهر ارومیه که جمعیتی از اقلیت‌های دینی نیز در آن سکونت دارند مسیحیان زیادی را می‌توان یافت که همراه با دیگر مردم در مسیر عبور دسته‌ها قرار گرفته و برای امام حسین(ع) و شهدای کربلا اشک می‌ریزند.

در عزاداری‌های مردم آذربایجان غربی به مانند برخی مناطق کشور از نمادهایی مانند علم، کتل و اسب به عنوان مظهر ذوالجناح و گهواره به یاد حضرت علی اصغر (ع) طفل شیرخوار کربلا استفاده می‌شود که این سمبل‌ها در ایجاد فضای حزن و اندوه به عزاداری‌ها نقش موثری ایفا می‌کند.

به اعتقاد مردم منطقه دادن نذری به گهواره 'علی‌اصغر' موجب شفای کودکان بیمار می‌شود و دادن نذر به ذوالجناح نیز موجب گشایش در کارها خواهد شد.

شبیه‌خوانی نیز از جمله آیین‌هایی است که معمولا در روز عاشورا در برخی از روستاهای شهرهای ارومیه، خوی، سلماس و ماکو انجام می‌گیرد که این شبیه خوانی‌ها به نوعی بازسازی صحنه‌های روز عاشورا در صحرای کربلاست و چگونگی به شهادت رسیدن یاران امام حسین (ع) و خود آن حضرت است.

پخش نذورات از جمله نان فتیر، شربت، شیر داغ و حلوا در امامزاده‌ها مرسوم است و حتی در برخی از امامزاده‌ها مردم گوسفند قربانی کرده و گوشت آن را در بین دسته‌ها پخش می‌کنند.

در سحرگاه روز سوم که در ارومیه به آن 'اهل قبیله' گفته می‌شود در برخی از مناطق تعدادی از جوانان در حالی که لباس‌های عربی به تن کرده‌اند از مساجد خارج شده و اشعاری را به مضمون زیر می‌خوانند 'ای اهل قبیله برویم جسم بی‌سر و بی‌کفن امام حسین (ع) را دفن کنیم .'

شام غریبان

مراسم شام غریبان ، از جمله مراسم حزن انگیز و اندوه باری است که در مساجد شهر و روستاهای و حومه برگزار می شود . دسته های زنجیر زنی پس از برگزاری مراسم عزاداری در کوچه ها، وارد مسجد شده و به زنجیر زنی می پردازند.

روضه خوانی توسط مداحان و ذکر مصیبت های حضرت اباعبدالله از ویژگی های این مراسم بوده و برای این منظور و طبق سنت های گذشته پس از اندکی زنجیر زنی در مساجد چراغ ها را خاموش کرده و شمع در سینی روشن می کنند و گرد افراد می گردانند.

شاخسی،واخسی

مراسم عزاداری سنتی موسوم به «شاه‌حسین و وای حسین گویان» یاهمان«شاخسی» «واخسی»در دهه نخست ماه محرم در ارومیه به شکل پرشوری برگزار می‌شود. در این مراسم تعداد زیادی از عزاداران چوب بدست شاخسی واخسی گویان به عزاداری می پردازند این مراسم تا شب تاسوعا در بیشتر مساجد تکایا و حسینیه های ارومیه برگزار می شود.