اجرای سپتیک تانک

پس از انتخاب نوع سپتیک تانک، باید وارد فاز اجرایی شوید که شامل مراحل مختلفی مثل طراحی فنی دقیق، مکان یابی مهندسی شده، اجرای سازه با رعایت اصول عمرانی، آب بندی استاندارد، نصب تجهیزات لوله کشی و تهویه، و در نهایت راه اندازی و نگهداری اصولی می‌باشد.

این فرآیند نیاز به دقت بالا، استفاده از مصالح مناسب، رعایت شیب‌ها و استانداردهای ساختمانی دارد تا سپتیک تانک بتواند با کمترین هزینه نگهداری و بالاترین راندمان، وظیفه جمع آوری و تصفیه اولیه فاضلاب را انجام دهد.

محاسبه حجم سپتیک تانک

حجم سپتیک تانک بر اساس تعداد نفرات ساکن یا معادل جمعیت مصرف کننده، مقدار تولید فاضلاب روزانه توسط هر نفر یا واحد مصرف کننده، و مدت زمان ماند فاضلاب در تانک محاسبه می‌شود. این سه عامل، پایه و اساس طراحی حجمی سپتیک تانک را تشکیل می دهند و مستقیماً بر ظرفیت عملکردی و دوام سیستم تأثیر می گذارند. در واقع اگر حجم سپتیک تانک کمتر از مقدار لازم باشد، فرآیند ته نشینی و تجزیه بیولوژیکی فاضلاب به درستی انجام نشده و منجر به بروز مشکلاتی مانند انسداد، بوی بد، یا تخلیه سریع و غیرمؤثر لجن خواهد شد.

حجم سپتیک تانک = (تعداد نفرات × تولید فاضلاب روزانه به لیتر) × مدت زمان ماند (روز)

• میانگین تولید فاضلاب برای هر نفر: 150 لیتر در روز
• مدت زمان ماند: 1.5 تا 3 روز (معمولاً 2 روز)

انتخاب نوع سپتیک تانک

بر اساس شرایط پروژه، نوع زمین، بودجه در دسترس، مدت زمان بهره برداری، و موقعیت جغرافیایی، انتخاب نوع سپتیک تانک از اهمیت بالایی برخوردار است. هر یک از انواع سپتیک تانک دارای ویژگی‌ها، مزایا و محدودیت‌های خاص خود هستند که باید با دقت مورد بررسی قرار گیرند. سپتیک تانک بتنی یکی از رایج ترین و مقاوم ترین گزینه‌هاست که به دلیل ساختار مستحکم، طول عمر بالا و مقاومت در برابر فشارهای خاک و ضربه، معمولاً برای پروژه‌های دائمی، ساختمان‌های بلندمرتبه یا مکان‌هایی با عمق نصب زیاد مورد استفاده قرار می گیرد. این نوع سپتیک به صورت درجا ساخته می‌شود یا به شکل پیش ساخته عرضه می‌گردد و اگر به درستی اجرا شود، می‌تواند تا چندین دهه بدون مشکل کار کند، هرچند که وزن بالای آن و نیاز به ماشین آلات سنگین برای نصب، از چالش‌های اجرایی آن محسوب می‌شود.

در مقابل، سپتیک تانک‌های پلی اتیلنی یا فایبرگلاس به دلیل وزن کم، شکل یکنواخت، نصب سریع و آسان، و مقاومت بالا در برابر خوردگی شیمیایی، گزینه ای بسیار مناسب برای پروژه‌های موقتی، مکان‌هایی با دسترسی محدود یا مناطقی با سطح آب زیرزمینی بالا هستند. این نوع سپتیک معمولاً به صورت کارخانه ای و با ظرفیت‌های مختلف تولید می‌شود و به راحتی با جرثقیل یا لیفتراک نصب می گردد. با اینکه عمر مفید این نوع سپتیک نسبت به نوع بتنی کمتر است، اما در بسیاری از پروژه‌های سبک یا مناطق صعب العبور به خاطر سادگی و سرعت نصب، به عنوان انتخاب اول مطرح می‌شود.

نوع دیگر، سپتیک تانک‌های آجری یا بلوکی هستند که به روش سنتی در محل اجرا ساخته می‌شوند. این مدل بیشتر در پروژه‌های کوچک و با بودجه محدود به کار می رود. هزینه ساخت آن پایین تر است و به راحتی توسط نیروهای نیمه ماهر قابل اجراست، اما مقاومت فیزیکی و آب بندی کمتری نسبت به مدل‌های بتنی یا پلی اتیلنی دارد و ممکن است در برابر نشت یا فرسایش زودتر آسیب ببیند.

مکان یابی محل نصب سپتیک تانک

برای مکان یابی صحیح و اصولی سپتیک تانک، رعایت چندین نکته فنی و بهداشتی الزامی است تا سیستم به درستی عمل کرده و در آینده مشکلاتی مانند آلودگی منابع آب، نشست سازه ای یا سختی در تخلیه پیش نیاید. در وهله اول، باید دقت شود که سپتیک تانک حداقل ۳۰ متر از چاه آب یا منبع آب شرب فاصله داشته باشد. این فاصله به منظور جلوگیری از نفوذ آلودگی‌های میکروبی و شیمیایی به آب‌های زیرزمینی و حفظ ایمنی بهداشتی مصرف کنندگان در نظر گرفته می‌شود، به ویژه در مناطقی که سطح آب زیرزمینی بالاست یا خاک خاصیت نفوذپذیری بالایی دارد.

در مرحله بعد، رعایت فاصله حداقل ۵ متر از ساختمان اصلی ضروری است، چرا که نزدیکی بیش از حد سپتیک تانک به فونداسیون می‌تواند در بلندمدت باعث ایجاد نشست، ترک در سازه یا حتی نفوذ بوهای نامطبوع به داخل ساختمان شود.

سپتیک تانک در مکانی نصب شود که دسترسی آسان برای ماشین تخلیه لجن وجود داشته باشد. یعنی مسیر ورود و خروج کامیون تخلیه باید آزاد، دارای فضای مانور کافی و بدون موانع فیزیکی نظیر درختان، پله یا سطوح شیب دار باشد. عدم رعایت این مورد می‌تواند در آینده باعث بروز مشکلات جدی در فرآیند تخلیه و سرویس دوره ای سپتیک تانک شود. نهایتاً باید اطمینان حاصل کرد که لوله کشی فاضلاب از ساختمان به سمت سپتیک تانک دارای شیب یکنواخت و استاندارد حدود ۲ درصد باشد. این شیب به این معناست که به ازای هر یک متر طول لوله، باید ۲ سانتی متر افت ارتفاع وجود داشته باشد تا فاضلاب به صورت ثقلی و بدون گرفتگی در لوله‌ها به داخل سپتیک هدایت شود.

طراحی فنی سپتیک تانک

برای سپتیک تانک پلی اتیلن با حجم ۷.۵ مترمکعب، طراحی داخلی و اجزای اصلی مشابه با تانک بتنی دو قسمتی بوده، اما به دلیل ساختار یکپارچه و کارخانه ای آن، ابعاد و شکل ظاهری آن اندکی متفاوت و فشرده تر است. در این نوع سپتیک تانک، بدنه به صورت قالب گیری شده و بدون درز از جنس پلی اتیلن سنگین (HDPE) ساخته می‌شود که در برابر خوردگی، زنگ زدگی، اسیدها، بازها، رطوبت و مواد شیمیایی فاضلاب مقاومت بالایی دارد و همین موضوع باعث افزایش طول عمر مفید آن در شرایط سخت می‌شود. طراحی تانک معمولاً بیضی شکل یا استوانه ای خوابیده است تا در زمین به راحتی جای گیرد و فشار خاک اطراف به صورت یکنواخت توزیع شود.

ابعاد تقریبی یک سپتیک تانک پلی اتیلن با ظرفیت ۷.۵ مترمکعب معمولاً حدود ۳ تا ۳.۵ متر طول، ۱.۵ تا ۱.۸ متر قطر و ۱.۶ تا ۲ متر ارتفاع کلی دارد. البته این مقادیر بسته به شرکت سازنده ممکن است کمی تغییر داشته باشند، ولی ساختار داخلی آن‌ها تقریباً استاندارد است و شامل دو بخش مجزا می‌باشد که توسط دیواره ای داخلی با دهانه سرریز به هم متصل اند. بخش اول سپتیک برای ته نشینی مواد جامد، چربی‌ها و شروع فرآیند تجزیه بی هوازی طراحی شده و بخش دوم برای زلال سازی نهایی و عبور پساب به سمت خروجی استفاده می‌شود. این دو بخش در داخل بدنه با پارتیشن داخلی مجزا می‌شوند که به صورت دائمی و یکپارچه در حین قالب گیری درون بدنه تانک تعبیه شده است.

تهویه نیز از طریق یک یا دو لوله ونت که روی درب‌های بازدید نصب شده انجام می‌شود تا گازهای متصاعد شده از تجزیه بیولوژیکی فاضلاب به بیرون هدایت شوند و از ایجاد فشار داخلی، بو و خطرات احتمالی جلوگیری شود. به دلیل یکپارچه بودن بدنه سپتیک تانک پلی اتیلن، نیاز به آب بندی اضافی یا عایق کاری وجود ندارد و این مزیت باعث کاهش هزینه‌های اجرایی و افزایش سرعت نصب می‌شود. همچنین حمل ونقل آن با جرثقیل سبک یا نیروی انسانی ممکن است و نیاز به تجهیزات سنگین مانند در سپتیک‌های بتنی ندارد.

مراحل اجرای سپتیک تانک

مراحل اجرای سپتیک تانک نیازمند رعایت اصول فنی مشخصی است تا نصب دقیق، پایدار و ایمن انجام شود. در نخستین مرحله، محل نصب سپتیک تانک تعیین می‌شود و خاک برداری انجام می گیرد. گودبرداری باید به عمقی حدود ۲.۲ تا ۲.۵ متر و با طول و عرضی حداقل ۲۰ درصد بزرگ تر از ابعاد واقعی سپتیک تانک صورت گیرد تا فضای کافی برای جای گیری کامل بدنه، اجرای بستر، و نصب لوله‌ها فراهم باشد. پس از پایان گودبرداری، بستر محل نصب آماده می‌شود. کف گودال باید کاملاً تراز، متراکم و بدون سنگ، ریشه یا مصالح نوک تیز باشد. در این مرحله، معمولاً یک لایه بتن مگر به ضخامت ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر اجرا می‌شود تا زیرسازی یکنواختی برای سپتیک فراهم شود. این لایه به تثبیت موقعیت تانک، توزیع بار یکنواخت و جلوگیری از آسیب‌های ناشی از نشست‌های احتمالی کمک می کند.

در مرحله بعد، سپتیک تانک پلی اتیلن با استفاده از جرثقیل یا لیفتراک به آرامی در محل نصب قرار داده می‌شود. دقت شود که محور طولی تانک در جهت جریان فاضلاب قرار گیرد و لوله ورودی و خروجی کاملاً هم راستا با لوله کشی ساختمان باشند. پس از جای گذاری، اتصال لوله‌های ورودی و خروجی انجام می‌شود. این لوله‌ها معمولاً از جنس PVC یا پلی اتیلن فشار قوی هستند و با اتصالات آب بند به دهانه‌های از پیش تعبیه شده روی سپتیک متصل می‌شوند. شیب لوله ورودی باید حدود ۲ درصد و لوله خروجی حدود ۱ درصد به سمت مسیر فاضلاب بعدی (مثل چاه جذبی یا فیلتر شنی) در نظر گرفته شود. پس از اتصال لوله‌ها و اطمینان از آب بندی صحیح، عملیات خاک ریزی اطراف سپتیک تانک آغاز می‌شود.

خاک ریزی باید به صورت لایه لایه، یکنواخت و همراه با تراکم مناسب انجام گیرد. در هر لایه از خاک، بررسی شود که فشار نامتقارن به تانک وارد نشود، به خصوص اگر تانک هنوز پر از آب نشده باشد. برای جلوگیری از تغییر شکل یا جابه جایی سپتیک، معمولاً هم زمان با خاک ریزی، مخزن نیز با آب تمیز پر می‌شود تا تعادل فشار از داخل و بیرون حفظ گردد. پس از تکمیل خاک ریزی تا تراز نهایی زمین، دریچه‌های بازدید و لوله تهویه که روی بدنه نصب شده اند بررسی و تراز می‌شوند. در صورت نیاز، می توان روی آن‌ها دریچه چدنی یا کامپوزیتی نصب کرد تا در آینده برای تخلیه لجن یا بازرسی داخلی مورد استفاده قرار گیرد.

نهایتا، با بررسی نهایی تمام اتصالات، اطمینان از تراز بودن مخزن، و بررسی مسیرهای ورود و خروج، نصب سپتیک تانک پلی اتیلن کامل می‌شود و سیستم آماده بهره برداری است. مزیت اصلی این نوع سپتیک، سرعت نصب بالا، عدم نیاز به سازه سازی سنگین و عمر مفید بالا در برابر خوردگی است که آن را به گزینه ای ایده آل برای بسیاری از پروژه‌های مسکونی، ویلایی و حتی صنعتی بدل می سازد.

لوله کشی فاضلاب و تهویه سپتیک تانک

در سیستم لوله کشی سپتیک تانک، رعایت قطر مناسب، جنس مقاوم و شیب استاندارد لوله‌ها بسیار مهم است. لوله ورودی، معمولاً از جنس PVC یا پلی اتیلن با قطر ۱۱۰ تا ۱۲۵ میلی متر انتخاب می‌شود و باید با شیب 2% به سمت سپتیک نصب شود تا فاضلاب به صورت ثقلی جریان یابد. لوله خروجی نیز معمولاً هم قطر با لوله ورودی است و پساب را با شیب حدود 1% به چاه جذبی یا فیلتر شنی هدایت می کند. وجود ونت ضروری است تا گازهای تولید شده در سپتیک به خارج منتقل شود. این لوله باید از بالای مخزن تا ارتفاعی حدود ۲ متر بالاتر از سطح زمین امتداد یابد و بهتر است به کلاهک تهویه یا فیلتر بو مجهز باشد.

نکات بهره برداری و نگهداری سپتیک تانک

برای حفظ کارایی سپتیک تانک، تخلیه دوره ای آن هر ۱ تا ۲ سال ضروری است تا از انباشته شدن لجن و کاهش ظرفیت جلوگیری شود. همچنین باید از ورود مواد غیرقابل تجزیه مانند دستمال، چربی زیاد و شوینده‌های قوی به تانک خودداری کرد تا فرآیند تصفیه مختل نشود. بازدیدهای دوره ای از سطح لجن و وضعیت تانک کمک می کند زمان مناسب تخلیه را تشخیص دهیم. رعایت این نکات عمر مفید سپتیک را افزایش داده و از بروز مشکلات و هزینه‌های اضافی جلوگیری می کند.

اگر سطح آب زیرزمینی بالا باشد، باید سپتیک تانک با کمربندهای بتنی یا وزنه‌های سنگین مهار شود تا از جابه جایی و شناوری جلوگیری کند و همچنین زهکشی مناسب اطراف آن اجرا شود. در مناطق سردسیر، عایق بندی حرارتی تانک برای جلوگیری از یخ زدگی و آسیب به ساختار و عملکرد آن ضروری است. برای پروژه‌های بزرگ، استفاده از چند سپتیک تانک موازی توصیه می‌شود تا ظرفیت افزایش یابد و نگهداری آسان تر شود، به علاوه توزیع بار هیدرولیکی بهبود یافته و کیفیت تصفیه بهتر شود.