پادکست | حلقه گمشده آموزش/ چرا منزلت و معیشت فرهنگیان در اولویت نیست؟

فرهنگیان و معلمان در ایران با مجموعه ای از مشکلات و دغدغه های اساسی روبرو هستند که ابعاد مختلفی از زندگی حرفه ای و شخصی آن ها، از جمله معیشت، مسائل رفاهی، امنیت شغلی و صندوق های بازنشستگی را در بر می گیرد. این چالش ها نه تنها بر انگیزه و منزلت این قشر تأثیرگذار است، بلکه به طور مستقیم کیفیت نظام آموزشی کشور را نیز تهدید می کند.

پادکست صوتی:

چالش های معیشتی و اقتصادی

یکی از اصلی ترین دغدغه های فرهنگیان، مسائل معیشتی و اقتصادی است که در بخش های مختلفی نمود پیدا کرده است:

۱. نارضایتی از اجرای رتبه بندی: طرح رتبه بندی معلمان که با هدف ارتقای شأن و بهبود وضعیت معیشتی فرهنگیان اجرا شد، نتوانسته است رضایت کامل این قشر را جلب کند. به گفته حمیدرضا حاجی بابایی، نایب رئیس مجلس، نتیجه اجرای این طرح برای جامعه فرهنگیان «دلچسب نبوده است». او تأکید می کند که اگر دولت به دنبال ماندگاری در تاریخ آموزش و پرورش است، باید توجهی جدی و عملی به منزلت و معیشت معلمان داشته باشد و صرفاً ساخت مدرسه و تجهیز کلاس ها کافی نیست.

۲. مشکلات بازنشستگان و پاداش پایان خدمت: بازنشستگان فرهنگی نیز با مشکلات عدیده ای دست وپنجه نرم می کنند. وحید کنعانی، نماینده مجلس، خواستار رسیدگی فوری به مطالبات این قشر شده و از مشکلاتی مانند بیمه و تأخیر در پرداخت پاداش ها انتقاد کرده است. او به طور خاص اشاره می کند که فرهنگیان بازنشسته سال ۱۴۰۱ تنها ۵۰ درصد از مزایای رتبه بندی را دریافت کرده اند که این موضوع را «ظلم آشکار» توصیف می کند.

۳. نگرانی از وضعیت صندوق ذخیره: سرمایه فرهنگیان شاغل و بازنشسته در صندوق ذخیره فرهنگیان با تهدید جدی مواجه است. به گفته اکبر پولادی، نماینده لنجان، این صندوق با «بی انضباطی، ناکارآمدی و انتصابات بی ضابطه» روبروست و بانک سرمایه (وابسته به صندوق) دارای زیان انباشته هنگفتی است. این وضعیت باعث شده است که سرمایه فرهنگیان در این صندوق عملاً «در حال ذوب شدن» باشد.

۴. بلاتکلیفی نیروهای قراردادی: وضعیت استخدامی و قراردادی بخشی از معلمان، به ویژه نیروهای خرید خدمات آموزشی و حق التدریس آزاد، به یک نقطه بحرانی تبدیل شده است. احسان عظیمی راد، نماینده مجلس، به شدت از رئیس سازمان برنامه و بودجه به دلیل عدم امضای قرارداد «کار معین» این نیروها انتقاد کرده است. او سازمان برنامه را متهم می کند که با بهانه نبود اعتبار و درک نادرست از نیاز بودجه ای (۱.۱ همت به جای ۵ همت ادعایی)، در برابر اجرای مصوبه مجلس ایستاده و «عزت معلمان» را خدشه دار کرده است.

۵. چالش مسکن: مسکن به عنوان یکی از نیازهای اساسی، همواره دغدغه فرهنگیان بوده است. اگرچه در برخی مناطق مانند همدان، پروژه های راکد مسکن فرهنگیان (مانند طرح ۵۸۰ واحدی) دوباره فعال شده و با تزریق اعتبارات جدید، عملیات اجرایی آن ها سرعت گرفته است، اما راکد ماندن این پروژه ها برای مدتی طولانی، خود نشان دهنده عمق مشکلات در این حوزه بوده است.

بحران کمبود معلم و تأثیرات آن

علاوه بر مشکلات معیشتی، نظام آموزشی با معضل جدی کمبود معلم، حتی در نزدیکی پایتخت، مواجه است.

حجت الاسلام سیدمحمد آقامیری، عضو شورای شهر تهران، گزارش تکان دهنده ای از وضعیت مدارس روستاهای شمیرانات (رودبار قصران) ارائه داده است. او اظهارات مسئولان آموزش و پرورش مبنی بر نبود کلاس بدون معلم را رد کرده و می گوید:

در برخی مدارس، ۲۷ دانش آموز در چهار پایه تحصیلی تنها با دو معلم اداره می شوند.

در برخی مدارس، با گذشت یک ماه از سال تحصیلی، معلم ریاضی وجود ندارد.

برگزاری کلاس های مختلط و کمبود شدید نیرو در فاصله کمتر از یک ساعت از پایتخت، «مایه تأسف و نشانه غفلت مدیریتی» است.

این کمبود نیرو نه تنها کیفیت آموزش را به شدت پایین می آورد، بلکه زنگ خطری برای تعطیلی تدریجی مدارس در مناطق روستایی و مهاجرت اجباری دانش آموزان به شهرها محسوب می شود.

سرگردانی در بروکراسی اداری

بخشی دیگر از مشکلات فرهنگیان به تأخیرها و مشکلات اداری بازمی گردد. نماینده خلخال و کوثر از عدم ابلاغ شیوه نامه های مربوط به معلمان نهضت سوادآموزی، پیش دبستانی ها و طرح امین انتقاد کرده و این تأخیر را موجب «سرگردانی این قشر مظلوم» دانسته است. همچنین، اعتراضات گسترده به نتایج آزمون کیفیت بخشی و عدم کارایی سامانه های مربوطه، بر دغدغه های اداری معلمان افزوده است.

راهکارها و الزامات برون رفت از بحران

برای عبور از چالش های پیچیده ای که جامعه فرهنگیان با آن روبروست، راه حل ها باید به همان اندازه چندوجهی و فوری باشند. بر اساس انتقادات و مشکلات ذکر شده در گزارش ها، می توان مجموعه ای از اقدامات ضروری را به شرح زیر دسته بندی کرد:

۱. بازنگری در معیشت و اجرای کامل رتبه بندی

منتقدان، از جمله نایب رئیس مجلس، تأکید دارند که طرح رتبه بندی فعلی «دلچسب» نبوده است.

دولت و وزارت آموزش و پرورش باید با بازنگری در آیین نامه ها و شیوه های اجرایی، اطمینان حاصل کنند که رتبه بندی به ارتقای واقعی منزلت معلم و بهبود ملموس معیشت منجر شود، نه صرفاً یک افزایش حقوق جزئی.

پرداخت فوری تمامی معوقات ناشی از رتبه بندی، به ویژه برای بازنشستگان (مانند بازنشستگان ۱۴۰۱ که تنها ۵۰ درصد دریافت کرده اند) و تسویه کامل پاداش پایان خدمت آن ها، باید در اولویت قرار گیرد.

۲. ساماندهی نیروی انسانی و پایان دادن به بلاتکلیفی

مشکل کمبود معلم در شمیرانات و بلاتکلیفی نیروهای حق التدریس و خرید خدمت، دو روی یک سکه اند.

اجرای فوری مصوبه مجلس مبنی بر تبدیل وضعیت و امضای قرارداد کار معین برای نیروهای خرید خدمات آموزشی و حق التدریس آزاد. این اقدام هم به امنیت شغلی این معلمان کمک می کند و هم بخشی از کمبود نیرو در مناطق محروم را جبران می نماید.

وزارت آموزش و پرورش باید با تسریع در ابلاغ شیوه نامه ها (مانند نیروهای نهضت، پیش دبستانی و طرح امین) به سرگردانی این بخش از نیروها پایان دهد.

برای حل بحران کمبود معلم در مناطقی مانند روستاهای شمیرانات، باید سازوکار های تشویقی (مالی و خدماتی) برای ماندگاری معلمان در مناطق کمتربرخوردار ایجاد شود.

۳. شفاف سازی و اصلاحات ساختاری در صندوق ذخیره

هشدار نماینده مجلس در مورد «ذوب شدن» سرمایه فرهنگیان در صندوق ذخیره و بانک سرمایه، نیازمند واکنش فوری است.

دستگاه های نظارتی و وزارت آموزش و پرورش باید با شفاف سازی کامل صورت های مالی صندوق و شرکت های تابعه، به ویژه بانک سرمایه، وضعیت واقعی را برای سهامداران (معلمان) روشن کنند.

اصلاح ساختار مدیریتی صندوق، کنار گذاشتن انتصابات غیرتخصصی و به کارگیری مدیران اقتصادی کارآمد برای جلوگیری از زیان انباشته بیشتر و حفظ ارزش دارایی های فرهنگیان، یک ضرورت قطعی است.

۴. تسریع در پروژه های رفاهی و مسکن

راکد ماندن پروژه هایی مانند مسکن فرهنگیان (که در همدان دوباره فعال شده) نشان دهنده یک مشکل ریشه دار در تأمین امکانات رفاهی اولیه است.

پیگیری مستمر و تزریق اعتبارات لازم، مشابه آنچه در همدان رخ داده، باید به یک رویه سراسری برای فعال سازی تمام پروژه های راکد مسکن فرهنگیان در کشور تبدیل شود تا این واحدها پیش از اثرپذیری بیشتر از تورم، به متقاضیان تحویل داده شوند.

نتیجه گیری

مجموعه گزارش ها نشان می دهد که فرهنگیان ایران در ابعاد گوناگون با چالش های جدی روبرو هستند. از نارضایتی نسبت به حقوق و مزایای طرح رتبه بندی، بلاتکلیفی نیروهای قراردادی، و نگرانی عمیق بابت از دست رفتن سرمایه شان در صندوق ذخیره گرفته تا بحران ملموس کمبود معلم در مدارس که آینده آموزشی دانش آموزان را تهدید می کند. به نظر می رسد حل این مشکلات نیازمند توجهی فراتر از ساخت وسازهای فیزیکی و تمرکز جدی بر ارتقای منزلت، تأمین معیشت و ثبات شغلی معلمان است.